مقایسه‌ی تطبیقی درون‌مایه‌های مکتب باروک و مضامین شعر سهراب سپهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه مازندران

2 دانشگاه مازندران

چکیده

چکیده
مکتب باروک که ابتدا در هنر معمارى ظاهر شده بود به تدریج در هنرهاى تجسّمى، موسیقى و ادبیّات رسوخ و نمود یافت. تجلّی نگرش باروک در ادبیّات در ادوار ادبی، بعد از قرن شانزدهم و به خصوص در ادبیّات قرن بیستم در بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی مشهود است. در ادبیّات فارسی ایران نیز بسیاری از محقّقان، مکتب باروک را مورد بررسی قرار داده و آن را با برخی از ویژگی­های شعر فارسی به ویژه با معیارهای سبک هندی، قابل مقایسه دانسته­اند. در این جستار به بررسی تطبیقی مکتب باروک با شعر سهراب سپهری می‌پردازیم و بدون اعتقاد به منطبق بودن شعر سهراب با تمام ویژگی­ها و معیارهای ساختاری مکتب باروک، تلاش می‌کنیم مضامین مشترک شعر این شاعر معاصر با مکتب باروک را مورد توجّه دهیم. بررسی­های صورت گرفته نشان داد که مضامین و درون‌مایه­های مشترک فراوانی در شعر سهراب با آنچه در باروک مطرح است، وجود دارد. این مضامین، عبارت‌اند از: گریز از تقلید، دم غنیمت شمردن، هنجارگریزی معنایی، تناسخ، مرگ­اندیشی، ابهام و حیرت، پارادوکس و عصیان. نگاهی به این درون‌مایه­ها، نشان می­دهد اساسی­ترین مؤلّفه­ای که باروک بر آن، تکیه دارد، نوآوری و عدم رکود است. همان که شعر سهراب را نیز شامل گردیده است و اندیشه­ی ناب و تقلیدناپذیر وی – که به گفته­ی محقّقان، نشات‌گرفته از آبشخورهای متفاوتی است- بر آن، تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها


منابع
- آشوری، داریوش و امامی، کریم و معصومی­همدانی، حسین (1371)، پیامی در راه، تهران: طهوری.
- اسدی­امجد، فاضل و اسماعیلی، پریوش (1392)، «بازتاب مکتب باروک در ساختار غزلیّات صائب تبریزی»، پژوهش ادبیّات معاصر جهان، دوره­ی 17، شماره­ی 3، صص 19-5.
- امینی، محمّدرضا (1374)، «سبک باروک در ادبیّات غنایی اروپا»، کیهان فرهنگی، شماره­ی 122، صص31-28.
- براهنی، رضا (1371)، طلا در مس، جلد اوّل، تهران: زریاب.
- پراک، مهدیه و غریب­حسینی، زهرا و شاکری، جلیل (1393)، «بررسی مصادیق ابدیّت در اشعار سهراب سپهری»، نشریّه­ی ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال17، شماره­ی 35، صص 68-41.
- جعفری، مسعود (1378)، سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: مرکز.
- حسن­زاده­میرعلی، عبدالله و شامانی لیلا (1390)، «بررسی تطبیقی مکتب باروک با سبک هندی»، مجلّه­ی پژوهش­های زبان و ادبیّات تطبیقی، دوره­ی 3، شماره­ی 1، (پیاپی 9) صص 66-51.
- حسن­زاده­میرعلی، عبدالله (1393)، «مقایسه­ی تحلیلی باروک و سبک هندی» مجلّه­ی مطالعات انتقادی ادبیّات دانشگاه گلستان، سال اوّل، شماره­ی اوّل، صص 44-27.
- حسینی، حسن (1367)، بیدل، سپهری و سبک هندی، تهران: سروش.
- خطّاط، نسرین و شوهانی علیرضا (1385)، «جلوه­هایی از مکتب باروک در رباعیّات خیّام»، نشریّه­ی پژوهش زبان­های خارجی، شماره­ی33، صص64-49.
- داد، سیما (1371)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
- داودی­مقدّم، فریده و اختری، طاهر (1392)، «تجلّی تجارب صوفیانه در شعر ادونیس و سهراب سپهری»، مجلّه­ی انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عربی، شماره­ی 26، صص100-73.
- راستگو، سیّدمحمّد (1384)، «جور دیگر دیدن، پژوهشی در پیوند عرفان و هنر»، مجلّه­ی مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان، شماره­ی 2، صص 108-79.
- روحانی، مسعود و عنایتی­قادیکلایی، محمّد (1388)، «سهراب سپهری، اندیشه­ای عادت­ستیز، شعری هنجارگریز»، فصل‌نامه­ی پژوهش‌های ادبی، سال 6، شماره­ی23، صص 126-109.
- زمرّدی، حمیرا (1384)، «تناسخ و قداست گیاهی در شعر سپهری و شاملو»، مجلّه­ی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره­ی 56، شماره­ی 174، صص142-135.
- زیپولی، ریکاردو (1363)، چرا سبک هندی در دنیای غرب سبک باروک خوانده می­شود، تهران: انجمن فرهنگی ایتالیا.
- سپهری، سهراب (1380)، هشت کتاب، تهران: طهوری.
- سیّدحسینی، رضا (1384)، مکتب­های ادبی، جلد 1، تهران: آگاه.
- شریفیان، مهدی (1384)، «نماد در اشعار سهراب سپهری»، پژوهش‌نامه­ی علوم انسانی، شماره­ی 45-46، صص 130-113.
- شریفیان، مهدی و داربیدی، یوسف (1386)، «بررسی سمبل­های سیب، کبوتر، گل سرخ و نیلوفر در اشعار سهراب سپهری»، نشریّه­ی دانشکده­ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره­ی 21، (پیاپی18)، صص84-59.
- شمیسا، سیروس (1378)، نگاهی به سهراب سپهری، تهران: مروارید.
- صفوی، کوروش (1375)، از زبان‌شناسی به ادبیّات، جلد اوّل، تهران: چشمه.
- صیّادی­نژاد، روح ا. . . و سیفی، محسن و طالبیان، منصوره (1391)، «ناسازوارگی در سروده­های عرفانی»، فصل‌نامه­ی نقد و ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال2، شماره­ی6، صص89-61.
- عابدی، فاطمه­گل و شریف­پور، عنایت­الله (1394)، «بررسی جلوه­هایی از مکتب باروک در اشعار ابوالعلاء معرّی»، مجموعه مقاله­های دهمین همایش بین­المللی ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی، صص 27-17.
- علوی­مقدّم، مهیار و رجبی، مسلم (1392)، «بازتاب زیباشناختی مکتب باروک در شعر حافظ»، نشریّه­ی پژوهش‌های ادبی و بلاغی دانشگاه پیام نور، سال 1، شماره­ی 3، صص 84-76.
- علی­زاده، ناصر و باقی­نژاد، عبّاس (1389)، «شهود، نماد و شعر سهراب سپهری»، مجلّه­ی شعرپژوهی دانشگاه شیراز، شماره­ی 5، صص 222-201.
- کهنمویی­پور، ژاله (1382)، «جلوه­های زیبایی‌شناختی باروک در رمان جدید»، پژوهش‌نامه­ی علوم انسانی، شماره­ی 37 (1)، صص 79-68.
- گامبریج، ارنست (1387)، تاریخ هنر، ترجمه­ی علی رامین، تهران: نی
- گوهرین، صادق (1368)، فرهنگ لغات مثنوی، تهران: زوّار.
- لاهوری، اقبال (1376)، کلّیّات اشعار فارسی اقبال، با مقدّمه و تصحیح احمد سروش، تهران: کتابخانه­ی سنایی.
- مولوی، جلال­الدّین ­محمّد (1363)، کلّیّات شمس، با تصحیح و حواشی بدیع­الزّمان فروزانفر (دوره­ی ده جلدی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ــــــــــــــــــــــــــــ. (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
- ناصح، علی­احمد (1385)، «تناسخ از نگاه قرآن و برهان»، فصل‌نامه­ی پژوهش­های فلسفی و کلامی دانشگاه قم، سال 8، شماره­ی2: صص 288-271.
- نوروزی، نور­الله (1391)، «معانی، تصاویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون تولّلی»، پژوهش‌نامه­ی ادب غنایی، سال دهم، شماره­ی 18، صص 198-185.
. Cudden, J. A. (1984). A Dictionary of Literary Terms, Revised Edition, U. S. A, Penquin Book.