قرابت میان انسان وحیوان در آثار ناتورالیستی ( نیم نگاهی به داستان کوتاه« آتما، سگ من» اثر صادق چوبک)

The Affinity Between Humans and Animals in Naturalistic Works:

A Brief Look at Sadegh Chubak’s Short Story “Atma, My Dog”

Hosein Arian¹ Mehri Talkhabi¹*

1- Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran.

DOI: 10.22080/rjls.2024.26456.1448

Abstract

Sadegh Chubak, as one of the most prominent Iranian writers, has secured a distinguished position in Persian literature through his works in the realm of Naturalism. This article aims to examine the traces of Naturalism in one of Chubak’s works “Atma, My Dog” by analyzing the manifestations of one of the major characteristics of this literary school: the affinity between humans and animals. As such, the objective of this study is to explore Chubak’s narrative technique in depicting the human predicament under the influence of Naturalism. Findings of this research suggest that Chubak’s intention in creating this story is to prompt the reader to reflect on the shared psychological motivations between humans and animals. In doing so, he portrays humans as physiological systems governed by instinct. Chubak’s Naturalistic perspective implies that, like animals, humans act based on their instincts and have no escape from their inevitable fate—except to seek refuge in death. This research has been conducted using a descriptive-analytical method and is based on library studies.

Keywords: Sadegh Chubak, Naturalism, Animal Instincts, Loneliness, Dependency, Fear, Environmental Determinism.

Introduction

Since Chubak’s representation of the world in his works is shaped by a deep reflection on a specific type of relationships, constraints, and barriers that have always entangled the lives of both humans and animals—offering no path to salvation—this study seeks to address a fundamental question: How does the short story “Atma, My Dog” portray the tormented psyche of both humans and animals, trapped by their instincts and inescapable conditions?

In most of Chubak’s works, fears, compulsions, and pathological habits deprive his characters of their agency, leaving them ensnared by their most basic needs. The relationships among his characters are paradoxical: while they are deeply dependent on one another, they simultaneously harbor resentment and disgust. These toxic relationships, alongside their contradictory emotions, render them powerless, as they lack the ability to escape or alter their circumstances—trapped in a form of captivity from which only death can set them free. Chubak’s depiction of such emotions and thoughts is both profoundly creative and thought-provoking.

In “Atma, My Dog”, Chubak meticulously explores the similarity between human and animal conditions, delivering an artistic portrayal devoid of moral or idealistic preconceptions. His descriptions remain impartial, free from judgment, morality, or sentimentality. This objective representation of a lonely, helpless human and an abandoned, dependent dog unveils astonishing parallels between human and animal existence. The starkness of this depiction instills a deep-seated fear born of disorder, dependency, helplessness, and despair in the reader’s mind.

Research Questions and Methodology

This research follows a descriptive-analytical method based on library research. First, relevant sources were collected, studied, and annotated. The notes were then organized and classified, followed by an analytical examination of the gathered evidence. Finally, findings were compiled and structured into the final paper. This article aims to answer the following questions:

1. Through what narrative elements does the story convey the shared themes of helplessness, dependency, and inevitability in both humans and animals?
2. How does the story contrast social norms, moral conventions, and biological determinism with environmental pressures?
3. Is the depiction of human and animal existence as ugly, filthy, dependent, and lonely a reflection of the author’s realism or his pessimism?
4. To what extent do the animalistic instincts of human characters help establish the affinity between humans and animals?
5. How does Chubak’s naturalistic narration of a solitary human and a dependent animal reinforce their psychological and existential resemblance?

Findings and Conclusion

Based on the present study, the following conclusions can be drawn:

The similarities between human and animal vulnerability, dependency, and inevitability in “Atma, My Dog” are conveyed through themes of survival struggles, the dominance of the body over the soul, and biological determinism. By adhering to the principles of Naturalism, Chubak enhances the impact of his narrative through an unflinching focus on the ugliness of life and the bleak captivity of his characters. His meticulous attention to detail in scene construction and internal monologues further reinforces his Naturalistic depiction of the deep affinity between human and animal existence. Overall, the story portrays characters lost in confusion and despair, trapped in inherited beliefs, ingrained habits, pessimism, and deep-rooted fears, unable to break free from their chains of captivity.

The story suggests that humans, like animals, are not entirely governed by social norms, conventions, or moral beliefs. Rather, their primary driving forces are biological determinism and environmental pressures. Through his implicit analysis of the protagonist’s loneliness, suffering, and confusion, Chubak illustrates that, despite all human claims of superiority, individuals are fundamentally physiological systems that unknowingly march toward self-inflicted demise.

With his Naturalistic perspective, Chubak presents human and animal life with remarkable precision and depth. His portrayal of a bleak, filthy, dependent, and lonely existence stems from his realistic worldview, shaped by Naturalist philosophy. The two main characters of the story are broken and tormented, victims of past experiences and deteriorated relationships. Both are devoid of any meaningful connection with the world. The narrator is an empty shell of a human being, merely a shadow of his former self, just as Atma, due to its circumstances, is reduced to a shadow of a dog. Both have lost their connection with reality.

In exploring the affinity between humans and animals, Chubak gradually intertwines animal psychology with human psychology, merging their pains and emotions. Through this, he establishes loneliness and anxiety as fundamental aspects of both human and animal existence, demonstrating their shared fate of captivity and inescapable cycles. Ultimately, Chubak’s Naturalistic approach presents human and animal destinies as parallel forms of bondage and subjugation. By immersing the reader in the inner world of an animal—its dependency and degradation—he exposes the similarity between human and animal suffering. Furthermore, he challenges religious narratives that place humans above all creatures, suggesting instead that humans, like animals, are not beings of spirit but merely biological systems governed by neural processes. Chubak dismantles the divide between body and soul, arguing that since the body is enslaved by heredity and environmental forces, it alone dictates emotional and psychological experiences.

In conclusion, Chubak’s Naturalistic narration of a solitary human and a dependent animal, through the depiction of inner conflicts and the dominance of dark impulses, ultimately underscores their psychological and existential similarities. The characters in this story suffer deeply, caught in an internal struggle between life and death. The death instinct pulls them toward an inevitable, self-inflicted end, while loneliness and helplessness suppress their will to fight for life. As a result, they fall into profound distress and anxiety. This inner turmoil manifests in the narrator’s actions—rage, hatred, fear, cruelty, and even murder—culminating in the realization that the dog has become the embodiment of his subconscious torment, forcing him to confront his sins. Chubak uses this allegorical story to highlight the origins of human malevolence and the dominance of the death instinct, adding profound Naturalistic depth to his work.

This parallel between human and animal existence, embedded in a Naturalistic worldview, is infused with philosophical undertones. The story engages with fundamental existential questions—death, dependency, helplessness—leading the reader to recognize its resemblance to human life. The narrative’s philosophical depth prompts contemplation of human nature, revealing that, in many cases, there is no escape from fate. Humans, in their pursuit of an ideal called freedom, sever attachments only to later mourn their loss. The deafening voice of loneliness reverberates throughout the story, unsettling the characters’ minds and leaving them increasingly frail and diminished—until death becomes the only conceivable resolution.

قرابت میان انسان و حیوان در آثار ناتورالیستی

(نیم­نگاهی به داستان کوتاه «آتما، سگ من» اثر صادق چوبک)

حسین آریان[1]

مهری تلخابی[2]

تاریخ دریافت: 6/4/1403                                                      تاریخ پذیرش: 17/5/1403

چکیده

صادق چوبک به عنوان یکی از شاخص‌ترین نویسندگان ایرانی، در ارائه­ی آثاری در قلمرو مکتب ناتورالیسم، توانسته است جایگاهی ویژه‌ برای خود در ادبیات فارسی به دست آورد. این مقاله برآن است که رد‌ّپای مکتب ناتورالیسم را در یکی از آثار چوبک به نام «آتما سگ من» مورد بررسی قرار داده، مصادیق یکی از عمده­ترین شاخصه­های این مکتب؛ یعنی، قرابت میان انسان وحیوان را تحلیل کند. هدف این مقاله، گزارش نحوه­ی روایت­گری چوبک از موقعیّت بغرنج انسان، تحت تأثیر مکتب ناتورالیسم است. دستاورد مقاله، حاکی از آن است که قصد چوبک از خلق این داستان، به درنگ واداشتن خواننده، در برابر انگیزه­های مشترک روان انسان با حیوان بوده است و از این رهگذر، او انسان را به مثابه­ی یک نظام فیزیولوژیکی معرّفی می­کند. نگاه ناتورالیستی چوبک، بیانگر آن است که انسان نیز چون حیوان، بر مبنای غرایز خویش عمل می‌کند وگریزی از سرنوشت محتوم خود ندارد جز آن که به دامن مرگ پناه آورد. این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی، بر مبنای مطالعات کتابخانه­ای به انجام رسیده است.

کلید واژه‌ها: صادق چوبک، ناتورالیسم، غرایز حیوانی، تنهایی، وابستگی، ترس، جبر محیط.

1- مقدمه

 آثار چوبک، مظهر کامل پیچیدگی­های روان انسان و نابه­سامانی­های محیط است. «­آتما سگ من» داستان کوتاهی از چوبک در مجموعه­ی چراغ آخر است که بیانگر داستان غم­انگیز تنهایی، درماندگی، راندگی، بی­بهرگی و وابستگی­های غریزی موجود در انسان و حیوان است. چوبک در این اثر، بر روی موقعیت نابه‌سامان سگی وابسته تأمل می­کند و هم­زمان ­وضعیت نا­به­سامان و­آشفته و وابسته انسان در جهان را نیز به درستی نشان می­دهد و در این بازنمود خویش، حیوان و انسان را به یک اندازه، تحت تسلّط بی­رحمانه­ی محیط و جبر بیولوژیک می­داند.

1-1- بیان مسأله:

از آن­جایی که بازنمایی چوبک در آثارش، از این جهان، با تأمل بر نوع خاصی از ارتباطات، تنگناها و سدهایی شکل می­گیرد که زندگی انسان و حیوان همواره بدان­ها گره خورده است و راه نجاتی نیز در پیش رو نیست؛ از این رو، در بررسی این اثر، برآنیم پاسخی در­خور به این مسأله­ی بنیادین بیابیم و آن این که بازنمایی داستان «آتما سگ من »از روان رنجور و در قید شرایط غریزی و غیر­قابل تغییر انسان و حیوان چگونه است؟

در اغلب آثار چوبک، ترس­ها، اجبار­ها و عادت­های بیمار­گونه، توان شخصیّت­ها را از آن­ها ربوده است و آن­ها را در چنبره­ی نیازهای اولیه شان اسیر کرده است. روابط میان شخصیّت­های داستان­های چوبک به گونه­ای است که در عین وابستگی به همدیگر، از هم متنفرند و این روابط سمی در کنار احساسات متناقض، اراده­ی شخصیّت­ها را عقیم کرده است؛ چرا که توان گریز و تغییر شرایط را ندارند و در اسارتی گرفتارند که هیچ چیز جز مرگ رهایشان نمی­کند. بازنمایی چوبک از احساسات و افکار شخصیّت­هایی از این دست، بسیار خلاقانه و قابل تأمل است .

در داستان «آتما سگ من»، چوبک بر روی همسانی احوال انسان و حیوان با دقت تمام تأمل می­کند و گزارشی هنرمندانه به دور از پیش­پنداشت­های اخلاقی و آرمانی دارد. توصیفات چوبک در این اثر با بی­طرفی همراه است و هیچ نوع قضاوت و یا نگاه اخلاقی و احساسی در آن راه ندارد. بازنمایی بی­طرفانه­ی زندگی انسانی تنها و ناچار و سگی بی­پناه و وابسته، منجر به کاوش قرابت­های شگرفی میان هستی انسان وحیوان می‌شود که البته ترسیم آن به این عریانی، با قدرت تمام، ذهن خواننده را درگیر کرده، ترسی بزرگ از این همه­پریشانی، نابه­سامانی، وابستگی، عجز و درماندگی در وجودش رخنه می­کند.

1-2-پرسش­های پژوهش

در این مقاله برآنیم به پرسش­های زیر پاسخ گوییم:

- اشتراکات میان بی­پناهی و وابستگی و ناچاری انسان و حیوان با تکیه بر چه عناصری در داستان منتقل شده است؟

- جایگاه عرف و قراددادهای اجتماعی و باورهای اخلاقی در برابر جبر بیولوژیک و فشارهای محیط چگونه تبیین شده است؟

-ارایه برشی از زندگی زشت، کثیف، وابسته و تنهای انسان و حیوان در این اثر ناشی از واقع­بینی نویسنده است یا بدبینی او؟

-در تفهیم و تبیین قرابت میان انسان و حیوان، انگیزه­های حیوانی شخصیّت­های انسانی تا چه میزان یاری‌گر نویسنده­ هستند؟

-گزارش و روایت­گری ناتورالیستی چوبک از موقعیت بغرنج انسانی تنها و حیوانی وابسته، چگونه به قرابت و همسانی احوالات این دو می‌انجامد؟

1-3- روش پژوهش

این مقاله به روش تحقیق توصیفی– تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای نگاشته شده است. ابتدا منابع و مآخذی که در ارتباط با موضوع پژوهش هستند، تهیه و مطالعه و یادداشت‌برداری شده‌اند. پس از تنظیم و طبقه‌بندی یادداشت‌ها، شواهد، مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته و در نهایت مطالب تدوین گشته است.

1-4-پیشینه­ی تحقیق

 ز میان انبوه مقالات وکتبی که در باب صادق چوبک وآثارش نگاشته شده است، مشخصا به اثری برخورد نکردیم که در باب داستان کوتاه «آتما سگ من» از منظر قرابت انسان و حیوان با نگره­ی ناتورالیستی پرداخته شده باشد، اما در حالت کلی در باب تأثیر ناتورالیسم بر سبک نگارش چوبک، آثار زیر، قابل ذکر است. البته باید افزود، از آن­جایی که موضوع این مقاله «قرابت میان انسان و حیوان در آثار ناتورالیستی با تأمل بر داستان «آتما سگ من» است؛ بدیهی است منابعی که در حالت کلی نیز بر روی ناتورالیسم در آثار چوبک تأمل کرده­اند یاری­گر ما در این پژوهش بوده­اند  :

نبی زاده اردبیلی (1398) در مقاله­ی «مردی در قفس عصاره ناتورالیسم چوبک » نشان می­دهد همه­ی انگاره­های مکتب ناتورالیسم در آثار چوبک، به نوعی، بازتاب پیدا کرده است. مواردی چون غیر­مختار بودن انسان در هستی، احساس پوچی، استفاده از کلمات زبان محاوره، دوری از اخلاق­گرایی­های متعارف، تضاد با باورهای مذهبی، تأمل بر احوال و احساسات حیوانات و در مقابل پایین آوردن جایگاه انسان در حد حیوان.

تلخابی و همکار (1398) در مقاله­ی­ «طبیعت­گرایی چوبک در چراغ آخر» به این نتیجه می­رسند که چوبک به انگاره­های ناتورالیسم در آثارش پایبند است و همین امر سبب زشت­نگاری و بیان دقیق و پرجزییات زندگی طبقات فرودست جامعه گشته است.

تلخابی و عقدایی (1395) درمقاله­ی «گزارش ناتورالیستی صادق چوبک از سیمای زن در رمان سنگ صبور»، بر­آنند چوبک با نگره­ی­ ناتورالیستی خود ترسیم­گر جهانی است که زن ستیزی در آن موج می­زند و جایگاه فرودست زنان در آثار چوبک، بی­تردید تعمدی است برای به چالش کشیدن اذهان عموم.

حیدری و همکار (1394) در مقاله­ی «آنیمیسم و پیوند آن با ناتورالیسم درآثار صادق چوبک» به این نتیجه می­رسند که آنیمیسم‌ در آثار چوبک، بازگوکننده­ی ژرف ساخت ناتورالیستی تفکر و نگرش مؤلف است. عینیت­گرایی چوبک در پیوند با آنیمیسم، منجر به باور­پذیری بیشتر و تأثیر ادبی عمیق­تری می­شود.

نوروززاده چگینی و همکار (1393) در مقاله­ی «ردپای ناتورالیسم در سنگ صبور و زقاق المدق» با معرفی دو رمان «سنگ صبور» و «زقاق المدق» در پی تبیین نشانه‌های مکتب ناتورالیسم در این دو اثر بوده­اند.

مشتاق مهر (1390) در «مطالعه شکلی و ساختاری داستان‌های صادق چوبک» بر آن است که چوبک در آثارش به زندگی طبقات فرودست می­پردازد و از زاویه­دید آن­ها و از زبان آن­ها رخدادهای تلخ زندگی را با دقت ترسیم می کند.

فهیم کلام و دیگران(1390) در مقاله­ی «بررسی دیدگاه های ناتورالیستی زولا و چوبک» بر روی عریان‌نمایی زشتی­ها در آثار چوبک تاکید دارد .

هم چنین، پیروز (1386) در «درون­مایه‌های داستان‌های صادق چوبک با تکیه بر رمان سنگ صبور»، بابا سالار(1385) در «صادق چوبک و نقد آثار وی»، زرشناس (1383) در «صادق چوبک و ناتورالیسم فروید زده لمپنی» برروی فضای ناتورالیستی آثار چوبک تأمل کرده­اند .

دهباشی(1380) در«مجموعه مقالات یاد صادق چوبک» آژند (1377) در«میراث داستان­نویسی چوبک» و حسن زاده میرعلی(1392) در «صادق چوبک پیشتاز ناتورالیسم در ایران» هر یک زوایای مختلف شیوه­ی داستان نویسی چوبک را تحلیل کرده­اند.

2-چارچوب مفهومی  

مکتب‌های ادبی، ویژگی‌ها و نظریّاتی‌اند که در نتیجه‌ی فرهنگ، اجتماع و سیاست یک دوره‌ی تاریخی در ادبیّات یک کشور یا سرزمین ایجاد می‌گردند و در آثار نویسندگان و شاعران نمود می‌یابند، پیروانی پیدا می‌کنند و دوره‌ای هرچند کوتاه را پشت سر می‌گذارند. یکی از این مکتب‌های ادبی، ناتورالیسم است.

2-1- ناتورالیسم

«ناتورالیسم، به مفهوم فلسفی، به آن رشته از روش­های فلسفی اطلاق می­شود که معتقد به قدرت محض طبیعت است و هرگز طبیعت را آلتی در دست نظم بالاتری نمی­شناسد.» (سید حسینی، 207:1366)، اما «ناتورالیسم به معنای اخص، برای اشاره به یک جنبش ادبی و هنری در اواخر قرن نوزدهم به کار می­رود و به سبکی از داستان­نویسی اطلاق می­شود که حتی امروز هم برخی نویسندگان برای نوشتن داستان به کار می‌برند.» (لاج، 1389: 295)؛ «امیل زولا (EmileZola)، بنیان­گذار ناتورالیسم ادبی، بر آن است که تمام پدیده­های هستی در طبیعت و در محدوده­ی دانش علمی و تجربی جای دارند و هیچ چیز در ورای ماده وجود ندارد.» (رادفر، 30:1383 )؛ می­توان گفت: «ناتورالیسم به معنای توضیح و تشریح اوضاع کلی انسان، در بستر شرایط جبر زمان (محیط) و برپایه­ی وراثت است و رمان ناتورالیستی، رمانی است که می­کوشد این نظر تازه درباره­ی انسان را که او موجودی متعین از وراثت و محیط و فشارهای لحظه است با حداکثر عینیت­گرایی به نمایش بگذارد.» (فورست،51:1375)؛ باید یادآور شد منظور از محیط نه تنها محیط فیزیکی (خاک، اوضاع اقلیمی) بلکه اوضاع سیاسی و اجتماعی را هم شامل می­شود. یعنی مجموع تمام چیزهایی که ممکن است با ادبیات تماس داشته باشند، ولو از دور.» (ولک ،1385 ،ج 4 :48)

می­توان در یک نگاه کلی، درون­مایه­ی اصلی و ویژگی­های بنیادین داستان­های ناتورالیستی را چنین فهرست کرد: «دشواری بقا، حیوانی بودن طبع انسان، جبر زیست­شناختی، تأثیر ناگزیر خصلت­های ارثی در نگرش و رفتار انسان، ناکامی در اِعمال اراده­ی فردی، توجه به جزییات و باریک­بینی و ریزه­کاری، تقدّم جسم بر روح، مکالمه­های طولانی، طرح عشق به صورت خواست جسمانی و جنسیتی و به عنوان یک تجربۀ مشروع.» (سید حسینی، 1366، ج 409:1-408)

2-2- صادق چوبک

صادق چوبک (1377-۱۲۹۵ش) یکی از نویسندگان توانای ایران است. اگرچه او در آثارش از نویسندگان غربی چون همینگوی، فاکنر و هنری جیمز بسیار تأثیر گرفته است؛ (نک .باباسالار، 1385: 138)؛ اما روح ایرانی و مصایب زندگی ایرانی از آثارش جدایی­ناپذیرند. چوبک کارش را با داستان کوتاه و نمایشنامه­نویسی آغاز و سپس آثار بلند داستانی خود را خلق کرد. از آثار چوبک می­توان به «تنگسیر»، «خیمه‌ شب‌ بازی‌«، «انتری‌ که‌ لوطیش ‌مرده‌ بود»، «روز اول‌ قبر»، «چراغ‌ آخر»، «سنگ ‌صبور» اشاره کرد. «نگاه بی‌طرفانه و بی‌ترحم چوبک به فساد و زشتی، برای خوانندگان ایرانی که از نگرش احساساتی و مواعظ اخلاقی نویسندگان خسته شده بودند، از عوامل مهم شهرت اوست.» (میرعایدینی،241:1380)؛ «صادق چوبک در داستان نویسی کوتاه فارسی، مسیر جدیدی را پیش رو می‌نهد. او با جملات کوتاه خود تصاویری به مهارت و کمال جزیی‌نگری مینیاتوریست ایرانی نقش می‌زند.» (دهباشی، 1380: 34)

2-3- تأثیر ناتورالیسم در سبک نگارش چوبک

«هم­زمان با تغییر و تحولات چشمگیر در فرانسه و ظهور مکتب ناتورالیسم و نوع نگرش پیشوایان این مکتب به انسان و محیط پیرامون خویش، در ایران نیز با انقلاب مشروطه، تحولاتی اساسی و بنیادین در روح نویسندگی و طرز تفکّر نویسندگان پدید آمد. دگرگونی‌های اجتماعی این دوره، نه تنها بافت نثر فارسی را در شکل و محتوا تغییر داد، بلکه موجب ظهور داستان کوتاه به تقلید از ادبیات غرب شد و نویسندگان برجسته‌ای در زمینه­ی داستان­­نویسی پا به عرصه گذاشته و آثار بزرگ و ماندگاری را در این قالب پدید آوردند. بی‌شک صادق چوبک، از جمله نویسندگان شاخص پس از مشروطه بود که در طول سال­های پربار نویسندگی‌اش، توانست آثار برجسته‌ای از خود به یادگار بگذارد. دید چوبک نسبت به پیرامون و مسایل جامعه، دیدی ناتورالیستی است ومانند تمام نویسندگان ناتورالیست، موضوعاتی را پیش می­کشد که خوشایند همگان نیست.» (تلخابی و همکار، 1398: 76)؛ از خصایص سبک چوبک می­بایست به این موارد اشاره کرد: «تمرکز بر زشتی‌ها و سیاهی و پلیدی‌ها، کنار زدن پوسته­ی ظاهری همه چیز، از بین بردن حرمت ساختگی واژگان و مفاهیم با توجه به شخصیّت­های محروم و فراموش­شده­ی جامعه، توصیف و تصویرپردازی بسیار دقیق، بیان صریح و خشن و ...» (آژند، 1377: 88)؛ ناتورالیست‌ها نامطلوب بودن موقعیت اجتماعی انسان­ها و عدم تأثیرگذاری بر این موقعیت را با دقت نشان می­دهند، چرا که انسان را برده­ی تمایلات بیولوژیک می­دانند. «چوبک نیز با توصیف زندگی آدم‌هایی که طعمه تنهایی، وابستگی­های کشنده، هراس، فقر، بی‌فرهنگی و تعصب می‌شوند، به وضع موجود اعتراض می‌کند؛ اما از آن‌جا که به تکامل جامعه­ی بشری باور ندارد، منادی تغییرناپذیری وضع موجود می‌شود.» (میرعابدینی، 1380: 244)؛ اما از این بعد نیز می­توان به آثار چوبک نگاه کرد که «او با اشراف کامل نسبت به مسائل فرهنگی، خلق و خو و زبان مردم و بهره‌گیری از عناصر داستانی، موفق می­شود جنبه‌های پنهان زندگی مردم را در جامعه­ی ایرانی تصویر کند.» (تلخابی و همکار ،1398 :77)؛ «نگاه ناتورالیستی بسیاری از آثار چوبک، در برهه‌ای از تاریخ ایران انگار جزء لوازم تنفس جامعه بوده است تا خود را به عینه در آینه­ی داستان‌های او بازبینی و بازرسی کند و متوجه اطراف پلید و کثیف خود باشد.» (ثروت، 1386: 149– 148)؛ براهنی می­نویسد: «آثار چوبک مثل تونل بزرگ زیرزمینی است... خواننده در سفر زیرزمینی خود در این ظلمت، در این وحشت و در این کثافت، چهره­ی خود را منعکس در دیوارهای خیس و چسبناک و عفونت­زده می­بیند و اگر در ایستگاهی این قطار ظلمت توقّف کند، برای آن است که کمی روشنایی، کمی آسمان، چند ستاره و چند گل و گیاه و سبزه و چند نفس عمیق، در هوای آزاد، برای سوخت­گیری ضروری است تا قطار ظلمت، باز در تونل زیرزمینی سرازیر شود و انسان با نیروی بیشتر اشکال و هیاکل وحشت را از برابر چشم بگذراند و در عین حال درونش از این عفونت آشوب شود تا خود را بهتر بشناسد و به این چسبندگی شوم زشتی و عفونت به چهره­ی خویش وقوف بیشتری پیدا کند.» (براهنی، 1368 :681 )

بنابراین می­توان گفت با توجه به ویژگی آثار ناتورالیستی، اگرچه چوبک نیز چونان همه نویسندگان ناتورالیست، بر روی مسایلی انگشت می­گذارد که برای دیگران مطلوب نیست، اما باید به یاد داشت که در برخورد با دنیای چوبک، «باید این سطح ناتورالیستی را بشکافیم تا به عمق قضایا که در اصل، مسایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است و بیشتر بر اساس علت و معلول‌های دیگری تعیین می‌شود، برسیم.» (تلخابی و همکار، 1398 :78 )؛ در واقع، چوبک با توصیف بسیار دقیق و با انگشت­گذاشتن بر روی موضوعاتی خاص، موجب آن شده است که داستان پس از اتمام، در ذهن خواننده ادامه یابد و حیات دیگری را در ذهن خواننده آغاز کند که این بار توام با تفسیر و تحلیل و کشف روابط علت و معلولی مسایل است. در داستان «آتما، سگ من» نیز چوبک با ترسیم وتوصیف دقیق زندگی مردی تنها و سگی بی­پناه که با از دست دادن صاحبش گویی همه­ی زندگی­اش را از دست داده ، سبب تأمل وکشمکش ذهنی و حتی سوگیری، در مخاطبین می‌شود.

3-تحلیل داده­ها

در این‌ بخش ، بر آنیم در باب تأثیرپذیری چوبک از ناتورالیسم تأمل کنیم و نشان دهیم انگاره­های این مکتب، چگونه در عناصر مختلف داستان «آتما، سگ من» بروز عینی دارد و زاویه دید ثابتی را نسبت به هستی و انسان برای چوبک تعریف کرده است.

3-1- شخصیّت­پردازی[3]

بسیاری بر­آنند، چوبک در شخصیّت­پردازی، بر روی حالات روحی و شکافتن علت اصلی افکار و احساسات و ترسیم دقیق وضعیت جسمانی تأمل ویژه­ای داشته است؛ به گونه‌ای که خواننده از رهگذر واژگان به عمق روان شخصیّت­ها دست می­یابد. در بخشی از داستان «آتما سگ من» آمده است: «منی که از همه جا رانده شده بودم و به نام یک آدم کج‌خو و بی‌مذهب و خدانشناس و دشمن آدمیزاد و متنفر از زن و بچه در محله­ی خودم شناخته شده بودم و مردم روشان را تو کوچه از من بر می‌گرداندند و هیچ­کس مرا لایق آن نمی‌دانست که با من زندگی کند...» (چوبک، 1355: 167)؛ با همین عبارات کوتاه، خواننده، موقعیت روحی نامساعد شخصیّت اصلی را درک می­کند. هرچند بسیاری بر­آنند «همه آدم‌های داستان‌های او، همان مردم عادی هستند که هر روز در کوی و برزن می‌بینیم؛ ولی در زیر قلم چوبک، با رنگی تیره‌تر نمایان می­شوند.» (دستغیب، 1356: 99)؛ درباب نحوه­ی شخصیّت­پردازی دقیق و بی­پرده و صریح چوبک می­گویند: «اگر تمام شخصیّت‌های داستان‌های چوبک را، به یک‌جا، جمع کنیم؛ موزه‌ای از وحشت خواهیم داشت... هر کس آن چنان گرفتار خویش است که نمی‌تواند، سرش را از طعمه‌ای که در برابرش افکنده شده، بلند کند و به ایده‌آل انسانی بیندیشد. در این موزه گرفتار طمع و وحشت و گرسنگی، انسان‌ها تا حدود حیوان‌های بدبخت سقوط کرده‌اند و امید رهایی، محال به نظر می‌رسد.» (آتش‌سودا، 1384: 188)؛ «تمام آدم‌هایش ترس‌خورده و از خود بیگانه‌اند.» (میرعابدینی، 1380: 242)؛ اما از نکات قوتی که باید در شخصیّت­پردازی چوبک یاد­آور شد، آن است که «در شخصیّت­پردازی افراد داستان، بسیار خونسرد و بی‌طرف است و شخصیّت اصلی آن‌ها را با نشان دادن کنش آن‌ها فرا می‌نماید.» (آژند، ۹۰:1377)

در داستان «آتما، سگ من» چوبک از سازه­های نمادین فراوانی بهره می­برد. «آتما، در تفسیر برهمنی به معنای روح جهان است. اطلاق همین واژه، با این بار مفهومی سنگین به سگی بی­پناه، وابسته، هراسان، تنها و رنجور، نشان از نوع نگاه چوبک دارد وگفتمان چوبک را با نوعی آیرونی تلخ همراه می­کند.» (تلخابی و همکار ، 1398: 81 )؛ به نوعی، چوبک با اطلاق همین نام به چنین سگی یاد­آور می­شود که همه­ی معنویّت و روحانیت این جهان، تنها در حد همین مادیت هستی این سگ قابل دریافت است و به عبارتی، همه­ی معنویت، مادیت است. بنابراین اطلاق چنین نام هوشمندانه­ای به سگی تنها و سرگشته و دردمند نشان از نگاه ناتورالیستی چوبک دارد.

از سوی دیگر، سگ، شاهدی است ساکت و صامت که تمثیلی از وجدان و ضمیر خفته­ی«من» داستان است. «آتما به عنوان انسانی سمبولیک و روانی، نمایشگر وجدان خفته انسان است که در وجود و پیکر سگ ظهور یافته است.» (باباسالار، 1385: 152)

شخصیّت داستان، مردی تنهاست که به‌طور تصادفی مسئول نگهداری از سگی شده است. او در آغاز از این مسئولیت، اندکی خوشحال می­شود چرا که گمان می­کند حضور سگ می­تواند تنهایی ملال آور او را از میان ببرد، اما پس از یک اتفاق در می­یابد با سگی عاجز و درمانده سر­و­کار دارد که حتی قادر نیست در مقابل سگ­های ولگرد از خودش دفاع کند. از این­رو، نفرت تمام وجودش را در برمی­گیرد. به مرور احساس می‌کند که سگ با آن نگاه­های مزاحمش تنهایی او را به هم می­زند. از این‌رو مصمم می­شود با دادن غذای زهر­آلود به زندگی سگ خاتمه دهد، اما سگ غذایش را نمی­خورد. مرد ازکار خود پشیمان می­شود و غذای مسموم سگ را در گوری که از پیش حفر کنده بود، می­ریزد. ناگهان از عمق گور صدایی بر می­خیزد و تک‌تک گناهان مرد را برمی­شمارد. این امر او را منقلب می­کند و نهایتا، هنگامی که راوی از دست سگ به استیصال و درماندگی می­رسد، به او شلیک می‌کند و هنگامی که از آن حالت رخوت و بیهوشی به در می‌آید، می­فهمد که به خودش شلیک کرده­است. «در این جا خواننده درمی­یابد که سگ همان راوی است؛ در واقع، «سگ نقشی نمادین دارد و تبدیل به مظهر وجدان خفته «من» قصه می‌شود. منی که از طریق حلول در وجود سگ، به اعترافی روانی از خود همّت می‌گمارد و این اعترافات روانی، یکی از عمیق­ترین و در عین حال انسانی‌ترین اعتراف‌هایی است که در قصه‌های چوبک می‌توان پیدا کرد.» (براهنی، 1368: ۶۶۷)؛ «در اینجا سگ، زبان درونی شخصیّت اصلی داستان است و اینک از اعماق او بیرون آمده؛ برون­افکنی شده در برابرش ایستاده­است و گناهان او را یک یک می‌شمارد و او را ترسی عمیق، ترسی وحشی، وحشتناک و جانکاه می‌انبارد... زبان این سمبول به پاخاسته از اعماق ضمیر ناخودآگاه، سخت فلسفی و پیچیده هم هست.» (همان: ۶۷۰)

در شخصیّت­پردازی چوبک نباید از توصیف غافل بود. آثار چوبک تقریبا از یک قاعده کلی پیروی می­کند. همان­گونه که در این داستان هم می­بینیم چوبک «توصیف را با بیان اخلاق یا رفتار شروع می­کند. سپس در میانه قیافه­ها را نسبتا به تفصیل شرح می­دهد. در بیشتر داستان­ها، در میانه داستان­گریزی به گذشته شخصیّت می­زند وتاریخ زندگی­اش را به طور مختصر مرور می­کند. از افکار و اندیشه­های شخصیّت‌ها اطلاعاتی به ما می‌دهد و پس از آن اعمالشان را تا پایان پیگیری می­کند.» (عبدللهیان ،1381 :225 )، در این داستان نیز چوبک از رهگذر چنین شخصیّت­پردازی دقیقی، دو شخصیّت مجزای آتما و مرد تنها را با برشمردن اشتراکاتشان در تنهایی، ترس، سر­گشتگی، طمع، از­خود بیگانگی، دردمندی، اسارت، وابستگی و ناکامی­شان در اعمال اراده، در یک نقطه به اتحاد می­رساند. حرکت چوبک ار این افتراق به سمت اشتراک، به مدد توان روایت­گری ناتورالیستی اوست که دریچه­ای را برای نگریستن انتخاب کرده است که هیچ جزیی از اجزای دشواری بقا و جبر زیستی انسان و حیوان از چشمانش مخفی نمی­ماند.

نمونه‌ای از شخصیّت­پردازی دقیق چوبک در این اثر­:

«شب بدی گذشت آغشته با کابوس­های رعشه­آور. تو خواب هم در تلاشِ کندنِ گودال بودم. قبرهای بسیاری کنده بودم و باز هم داشتم قبر می­کندم. خودم را قبرکنی می­دیدم که عمری کارم قبرکنی بود. آن‌هایی را که درکابوس­هایم می­کشتم، سگ نبودند، آدم بودند. آدمهای ندیده و نشناخته و زبون و زمین‌گیری بودند که باکارد تنشان را قطعه‌قطعه می­کردم. در کابوس­هایم دیدم که خودم بچه بزرگی دارم ـ یک پسر بیست وچند ساله. زیبا، رشید و دلنشین. دیدم او را سر بریده­ام و تنش را تکه­تکه کرده­ام و جلو آتما انداخته­ام بخورد. این کابوس مرا با حالت غثیان از خواب پراند. شیشه عرق را از بالای سرم برداشتم و سر کشیدم و فوری تو رختخوابم بالا آوردم. عرقِ هنوز سرد را ، قاتی کف و صفرا بالا آوردم.» (چوبک ،1355: 158)

«یک روز اتفاق بدی افتاد که این سگ ، پس از آن روز دیگر از چشمم افتاد. من از دم درِ خانه­ای می‌گذشتم که چند تا عمله آنجا کار می­کردند و یک توله سگ مردنی ولگرد هم که ریسمانِ کوتاهی دورگردنش بود و معلوم بود مایه­ی بازی و آزار بچه­های محل بود، آنجا برای خودش گوشه دیوار خوابیده بود. این توله مردنی، بدبخت­تر از آن بود که هیچ­وقت صاحبی به­ خود دیده باشد. از بس نژادش قاتی شده بود معلوم نبود اصلش چه و از کجا بوده. از این گذشته، گرسنگی کشیده و ُمفنگی و چرک بود و شاید بیش از سه چهار ماه نداشت. تا چشم این توله به آتما افتاد از گوشه دیوار خیز برداشت و به طرف او حمله برد. هیچ وقت من آتما را آن چنان زبون و وحشت­زده ندیده بودم. گوئی این توله مردنی آمده بود جانش را بگیرد. تمام تنش رو چهار دست و پایش می لرزید. گوش­هایش مانند برگ کاغذی که پس از مچاله شدن باز شده باشند، طرفین صورتش خوابیده بود. کوچک­ترین نشانِ مقابله و دفاع در او دیده نمی­شد. توله پارس می­کرد و رو پاهایش خیز برمی­داشت و این داشت از ترس نابود می­شد. ناگهان توله کار خودش را کرد و با یک حمله چابک تکه گوشت ران آتما را با دندان کند. آتما پا گذاشت به فرار و مرا نیز که سر زنجیر او را در دست داشت، با نیروی جهنمی خود به­دنبال کشید و توله سگ مردنی در در پی ما افتاد. خنده ناهنجار آن چند کارگر مرا سخت آزرد. این سگ که با نیروی جهنمی خود مرا چون بادبادکی به دنبال خود می­کشید، اگر می­خواست می­توانست، توله مردنی را به یک حمله از هم بدرد و لقمه چپ کند و تکه استخوانی هم ازاو به زمین نگذارد. این دیگر برای من قابل تحمل نبود. تمام زحماتم به هدر رفته بود. دیگر کلافه­ام کرده بود. حتماً این بیچارگی و ترسوئی او، در محل دهن به دهن می­گشت که سگی به گندگی یک گوساله، ُجربزه یک بچه گربه را ندارد و پخی تو دلش کنی از هم وا می­رود و من دیگر نمی­توانستم سرم را پیش اهل محل بلند کنم.» (همان :163)

«از بدبختی من و این اسیر زندگی من، همان شب خانه مرا دزد زد. من که در خوابِ مستی بودم و چیزی را نفهمیدم، اما صبح که پا شدم، دیدم چنددست لباس و ساعتم و کارد و چنگال­های نقره و یک فرش خوش نقشِ کرمان به غارت رفته بود. کاملا آشکار بود که دزدان وقت زیادی در کارِ خود داشته­­اند و آتما این سگِ بی­مصرفِ زیانکار، تمام وقت در لانه خود افتاده بوده و با آمدن و رفتن دزدان از سر جایش تکان نخورده بود. انگار نه انگار سگی هم در خانه بوده. تردید نداشتم اگر خودی نشان داده بود و دزدان هیکل ُگندهِ رستم صولتش را می­دیدند، دیگر گمان نمی­بردند که این سگ با آن یال وکوپال، از خودش بی‌خاصیت­تر خودش است و به ناچار در می­رفتند، اما معلوم بود که از وجود او کوچک­ترین آگاهی نداشتند.» (همان :171 )

«خیلی زود از کار خودم که او را از پشت پنجره می­پاییدم، خجالت کشیدم. چرا باید آنقدر سنگدل باشم که به تماشای قربانی خود بایستم و ناظر جان کندنش باشم؛ اما خودم نمی­­دانستم چکار می­کنم. همه از روی دستپاچگی و خستگی و بی­خوابی و سنگینی کابوس­های دوشین بود که هنوز روحم را در چنگال داشت. نمی­دانم شاید هم عمدا می­خواستم بایستم و زهر خوردنش را تماشا کنم.» (همان :193)

3-2- جبر بیولوژیک

«بیشتر شخصیّت‌های رمان‌های ناتورالیستی به گونه‌ای در سیکل بسته­ی مرارت‌های ناشی از زمینه‌های بیولوژیک و فشارهای محیط ظالم و نامساعد اسیر هستند.» (زرشناس، 1389: 104)

«عجبا که گوئی خود او هم به بخت بد خود کمک می­کرد و رفتارش آن چنان زننده و تحمل ناپذیر بود، که کوچک­ترین ترّحم و محبتّی در دل من نمی­کاشت.» (چوبک، 1355 :175)

«هیچکس مانند خود من از نیروی جهنمی او آگاه نبود. پیش از این، روزهایی که او را به گردش می­بردم گاه می­شد که راهی که من می­خواستم بروم، او نمی­خواست؛ عناد می­کرد و چنان زنجیر را از دستم می­کشید که من در مقابل او حالت جوجه­ای را پیدا می­کردم. می­دیدم کوچک­ترین مقاومتی در برابرش ندارم. همان روز که از آن توله سگ فرار کرد، چنان تکانی به من داد که تا چند روز بعد مهره­های پشتم درد می­کرد و حالا او و من تنها در یک اتاق، در یک خانه دور افتاده، او زخم­خورده و کینه­جو و من زبون و ترس زده.» (همان :172 )

«چه میتوانستم از «نیچه» یاد بگیرم؟ قساوت؟ شصت سال از مرگ او گذشته بود و فلسفه­اش نیم­دار شده بود. بی­رحمی­های زمان ما همه ناب و یکدست­اند. در زمان ما همه کس، تمام فنون جلادی را به نیکوترین روش می­داند. دیگر لازم نیست که در این زمینه کسی بیاید و چیزی به ما یاد بدهد. همین کار خودم، زهر دادن یک جانور بی­گناه که اسیر من شده بود و آزارش به هیچ موجودی نمی­رسید و حتی برنگشت به توله مردنی و ریقونه­ای که گازش گرفته بود تلافی کند خودش شقاوت کمی است؟» (همان :185 )

چوبک معتقد است سرنوشت انسان یعنی سرشت بیولوژیک او. انسان تنها یک ساختار عصبی است. روحی مطلقا وجود ندارد. جسم نیز اسیر محیط و وراثت است و همین دو عنصر، منجر به احساس و عاطفه نیز می­شود. «در داستان آتما، راوی که شخصیّت اصلی داستان نیز محسوب می‌شود، به دلیل توّهمات ناشی از غلبه تألمات روحی که تحت جریان سیال ذهن صورت می­گیرد، از حالت عادی خود خارج شده و تصمیمات و تفکراتی را بروز می­دهد که ناشی از مختل شدن و به هم ریختگی سیستم عصبی است.» (تلخابی و همکار ، 1398) در قسمتی از داستان آمده است:

«حالا دیگر کاری از دستم ساخته نبود- اگه هم بود شاید نمی­کردم. من تشنه­ی این قتل شده بودم. تمام وجودم متوجّه آن بود. می‌خواستم در این زمینه هم تجربه‌ای داشته باشم. می‌خواستم بکشم و نمی‌خواستم کسی بفهمد. حتی علی را گفتم چند روزی به خانه‌ام نیاید. اگر اهل محل بو می‌بردند که من سگم را با دست خودم کشته‌ام و او را تو خانه‌ام چال کرده‌ام دیگر نمی­توانستم تو این خانه و این محل زندگی کنم و روزگارم سیاه می‌شد.» (چوبک ، 1355: 168-169)

«ندانستم چه می­کنم. تا آنجا به هوش بودم که دستم برای تپانچه­ای که در کشوی میزم بود دراز شد و دو تیر پیاپی به پیکر آن سگ جهنمی خالی کردم و از هوش رفتم. درست ندانستم چه زمان بیهوش بودم. چون به هوش آمدم، هنوز شب بود و ماه از پشت پرده­های کلفت اتاق، مرده نورش را به درون پراکنده بود. خود را در خون غرقه یافتم. همه چیز فراموشم شده بود. درد جانکاهی در شانه­ی خود حس می­کردم و چون چشمانم باز شد، سگ را دیدم که بر جسمم خم شده و زخم­هایی که گلوله در شانه­ام پدید آورده بود ­می­لیسید و چشمانش چون دوگل آتش درونم را می­سوزانید.» (همان :217)

از زاویه‌ی نگاه چوبک، در این داستان، انسان چونان حیوان، در دست جبر غرایز و تمایلات بیولوژیکی اسیر و گرفتار است. «در تمام قصه‌های چوبک که در آن‌ها حیوان‌ها نقشی دارند، توصیف حالات غریزی یک حیوان در نهایت دقت و سرعت و صراحت بیان شده است. گویی نویسنده از دیدگاه غرایز او جهان را از نظرگذرانده است.» (براهنی، 1368: ۶۲۰-621)؛ گویی تعمّدی در میان بوده است تا نشان دهد که چگونه انسان و حیوان در ویژگی‌هایی به طور یکسان عمل می‌کنند و هر دو مقهور شرایط زیستی و جبر بیولوژیک هستند.

3-3- مخالفت با باورهای مذهبی و اخلاقی

در نگاه ناتورالیست­ها، انسان ماهیتی صرفا مادّی دارد و جزیی از ساختار مادّی این هستی است. بنابراین ناتورالیست­ها منکر هرنوع ماهیت غیرمادّی و روحانی انسان هستند. ناتورالیست­ها، ایمان و اعتقاد مذهبی و مسایل روحانی و امور ماورایی و غیر مادّی را خرافات محسوب می­کنند. نگاه چوبک نیز از این نوع نگره دور نیست: «این زندگی کوتاه درخور دانش سرشار و معرفت بیکران ما نیست. به ما ستم شده. خوشا سنگ و آهن که هزاران سال می‌زیند. خوشا غبار که زندگیش از ما درازتر است. تف بر تو. این جهان را ما ساختیم و تو ستمگر را در آسمانش نشاندیم و تاج گلی که هر شاخه‌اش با خون هزاران دل آبیاری شده بر تارک شومت نهادیم و نسل اندر نسل به کرنشت پشت دو تا کردیم و رخ بر آستانت سودیم و ستودیمت و تو بیدادگر هر دم نهیب نیستی به گوشمان سر دادی و داس مرگ میانمان به درو انداختی. افسوس که از افسون تو آگاهیم. هرگاه نمی‌دانستیم جای چنان افسون نبود، اما تو نیز که ساخته و پرداخته خود مایی با ما می‌میری. من و تو هر دو با هم به بوته­ی نیستی خواهیم افتاد. (همان، 189-190)

اشارات کوتاه خلاف عرف بازتاب یافته در «آتما» قابل تطبیق با نشانه‌های طبیعت­گرایی است؛ «ناتورالیست‌ها ابایی از انکار خداوند ندارند، اما فرهنگ و عقاید دینی حاکم بر مردم ایران هرگز این اجازه را به نویسندگانی حتی در سطح چوبک نیز نداده تا بخواهند آزادانه و بی­پروا ضدیّت با دین را آن‌گونه که طبیعت­گرایان غربی درآثارشان آورده‌اند، بیان ‌دارند. چوبک نیز از این قائده مستثنی نیست او با چیره‌دستی، باورهای خلاف مذهب را به طور غیرمستقیم با دستاویز قراردادن شخصیّت‌های اصلی و گاه فردی در پیکره­ی داستانش به خواننده القا‌ می­کند.» (تلخابی و همکار، 1398: 83 )؛ پناه بردن راوی دراین داستان به درون خویش به جای خدا را در این جا بنگرید: «ای فریب مقدس! ای گول ارجمند به فریادم رس. همیشه تو پشت و پناه من بوده‌ای. این تو بودی که، سر تا سر زندگی، همواره مرا سرگرم و مشغول داشته‌ای. اینک بیا و دست گیر. من نابود می‌شوم.» (همان، 194)

چوبک نشان می­دهد که کاملا سنت‌شکن است و تمامی عرف­های مذهبی و اجتماعی را رد می­کند. از نظر او خوبی موجود دراخلاقیات تزریق­شده به فرد وجود ندارد و براین باور است که اخلاق فرد اخلاقی است که تحت تاثیرشرایط خاص شکل می­گیرد. درواقع چوبک، درنوشته­های خود، ارزش­ها و نظام­های اجتماعی را نفی می­کند، چیزی که انسان همواره در طول تاریخ به خاطر ساخت و پرداخت ارزش­ها و نظام‌های اجتماعی همواره به خود تصویری علمی و جبرگرا ارائه می­دهد و وقایع و تجربیات شخصیّت داستان را می­شکند و آن را به صورت وقایعی نامنسجم بیان می­کند و ذهن و روان قهرمان­های قصه­هایش را مورد توجه قرارداده و تلاش برای عمق بخشیدن به شخصیّت­ها، بر نحوه­ی بیان وی تاثیر می­گذارد.

می­توان بر آن بود، درآثار چوبک، توصیف و تشریح صحنه‌هایی که در تقابل با عرف و قراداد­های اخلاقی است، فراوان به چشم می­خورد.

3-4- زشتی‌ها و فجایع

صحنه‌هایی که داستان‌های چوبک در آن‌ها شکل می‌گیرند، به نوعی تصویرسازی مبالغه‌آمیز از فجایع و پلیدی­هاست. «فضاهای پلشت و نازیبایی که نویسنده از این جامعه ترسیم می‌کند، همواره یادآور ناتورالیسم زولاست.» (فهیم کلام و دیگران، 1390: 89)؛ «به زودی بر ضعف خود چیره و در کار خود جری‌تر شدم. او دیگر به درد خودش هم نمی‌خورد. در یک رنج و شکنجه بی‌درمان می‌زیست... مگر نه دنیای متمدن این کار را تجویز کرده که باید اسبان و سگان پیر را با یک گلوله خلاص کرد؟» (چوبک، 1355: 158-159)

« ناتورالیست‌ها عقیده دارند که حقیقت، چه زیبا، چه زشت و چه زننده باید بیان و یا به تصویرکشیده شود، اما در عمل، ناتورالیست‌ها همواره «برشی از زندگی» را که زشت و کثیف است برای توصیف بر می‌گزینند و تصویری تقریباً آمیخته با بدبینی ترسیم می‌کنند.» (رادفر، 1383: 33)؛ و البته باید تأکید داشت توفیق چوبک در ارایه‌ی چنین برشی از زندگی و چنین تصاویر هولناکی از جنبه‌های پلشت و پست زندگی انسان‌ها مدیون جهان­نگری ناتورالیستی اوست. (نک .میرعابدینی، 1380: 243)

«نیمروز وقتم صرف کندن گودالی برای او شد، گودالی که لاشه اش را در آن چال کنم، دیگر در کشتنش تردید نداشتم، او در تمام مدتی که من سرگرم کندن گودال بودم مرا خونسرد و بیمار می­پایید و هرازگاهی آهِ خراشیده­ی ناخوشی از گلویش می­پرید، گاه پیشم چنان مظلوم و بی­پناه جلوه می­کرد که می‌خواستم کلنگ را بر سر خودم بزنم. از خودم بدم می­آمد حتی حس کردم کشتن این سگ، همه­ی اشتباهات و بدی­های زندگی مرا تکمیل خواهد کرد.» (همان، 166)

آهنگ مرگبار یک ناقوس کلیسا، همراه با ناله­ی دردناک بمی از توی حیاط و از طرف لانه­ی آتما بلند بود. در تاریکی جانفرسا خیره ماندم و نیروی تکان خوردن را نداشتم... مسحور در رختخوابم ماندم. نگاه کردم دیدم رو ملافه خون بالا آورده­ام ـ مثل خون تازه­ای بود که از تن پسرم پشنگ زده بود. (همان :181 )

3-5- شرح جزئیات حوادث و وقایع

«از دیگر اصول مکتب ناتورالیسم، توجّه و وسواس­ فوق العاده در تصویر­کردن جزئیات امور و توصیف دقیق آن‌ها در داستان است. گرایش و تعهّد ناتورالیسم به عکس­برداری از طبیعت و بازنمایی مستقیم واقعیت عینی، به تقلید عین به عین واقعیت می‌انجامد. ناتورالیسم مکان و زمان حوادث داستان را با جزئیات دقیق به تصویر می­کشد، به همین دلیل فضای ناتورالیستی، «فضای تقلیدی» است. بدین ترتیب ناتورالیست­ها تقریباً همه­ی آثارشان را بر پایه­ی یادداشت­هایی بنا می­کنند که مدت­های طولانی گرد آورده‌اند.» (رادفر،1383: 39-40) چوبک تواناترین نویسنده در توصیف تمام ابعاد داستانی خود است. برای او «پرداختن به جزئیات از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که هر مورد جزئی، نه تنها به گونه‌ای خاص بر ذهن و روان خواننده تأثیرگذار است، بلکه ناقل نوعی اطلاعات ضروری پیرامون زندگی پرسناژ و جامعه اوست.» (فهیم کلام و دیگران، 1390: 93)؛ در داستان‌های چوبک، اصل عینیّت­گرایی منجر به این می شود که تمام جزئیات با دقت توصیف شوند: «اندامش نقص نداشت. دست­هایش کشیده و با پنجه‌های پهن که مفصل بازوهایش زیر بغلش رسیده بود. اندامش کشیده، چون یک کشتی. میان باریک، ‌موی خوابیده که نزدیک به دم کم پشت و نزدیک گردن پرپشت و مواج بود. کله درشت، گوش­ها کوچک و تیز، چشم قهوه‌ای با یک نگاه انسانی که با آدم حرف می‌زد. رنگ مو زرد سیر که دو وصله موی سیاه، مثل زین اسب رو پهلوهایش نقش بسته بود. زیر شکم و پاها زرد و سفید قاتی، پوزه سیاه و مرطوب، دم صاف و پایین افتاده، پاهای گرد و چرخی با ناخن های سیاه و کوتاه. آرواره بالا کمی برآمده و روی آرواره پایین چفت شده. زیبا و با شخصیّت و یک جانور دوست داشتنی.» (چوبک، 1355: 145)

«آفتاب به دشت مغرب خزیده بود. پاییز سرد برگ­ها را دانه­دانه از تن درخت­ها کنده بود. وقتی کلید را برای باز کردن درِ کوچه از جیبم درآوردم و سردی چندش­آور آن را میان انگشتانم حس کردم، تازه فهمیدم که چقدر سردم بود. باد خزان شلاق­کشی که بعد از ظهر آن روز توی کوچه­باغ­های «الهیه» کولاک انداخته بود، تو خانه­ی من هم درو کرده بود و ته مانده­ی برگ­های زنگاری سیب و سفید دار و چنار را پخش چمن کرده بود و برگردان نورِ سرخ آفتاب غروب و قلقلک نسیم آن­ها را به حال سکرات انداخته بود. جنب و جوش و وراجی گله گنجشکانی که در آن تنگ غروب لای کاج­های عبوس و سرسخت برای خود لانه­ی شب می­جستند و صدای تپ تپ برگ­های سفید دار که تو گوش آدم پچ پچ می­کردند، خبر مرگ سیاه آتما را به گوشم می­خواندند.» (همان :189)

3-6- انگیزه‌های حیوانی در شخصیّت‌ها

«در میان نویسندگان، بیش از همه، طبیعت‌گرایان به حیوانات اهمیت داده‌اند.»(حسن‌زاده‌، جمعه، 1392: 169) ناتورالیست­ها انسان را موجودی بیچاره و کوچک می­پندارند که هستی­اش به طور جبری به کنترل غرایز در آمده است. «انسان از نظر ناتورالیست­ها، حیوانی است که سرنوشت او را وراثت، محیط و فشارهای لحظه تعیین می­کند. این تصویر مأیوس کننده، باعث محرومیّت انسان از هر گونه اختیار و مسئولیّت در برابر اعمالش می­شود چرا که اعمال او صرفاً نتیجه­ی اجتناب­ناپذیر تأثیر نیروها و اوضاع مادی است که کاملاً خارج از اراده­ی او عمل می­کنند. صادق چوبک از معدود نویسندگانی است که به توصیف زندگی حیوانات می‌پردازد و علاوه بر شخصیّت‌پردازی، با نفوذ به درون و روح آن‌ها و افشای جنبه‌های درونی و انعکاس رفتار آن‌ها، درصدد تشابه میان انسان و حیوان برآمده است.» (همان، 168)

«گفتم لباس پوشیدن. آن روز دیگر خیلی خلقم را تنگ کرد. صبح زودی بود که هر دو ناشتایی خورده بودیم و من رفتم به اتاق خوابم که لباس بپوشم تا به­گردش برویم. تازه لخت شده بودم؛ لخت عریان. من که خیال می­کردم او تو سالن در گوشه­ی خودش رو پتو خوابیده، با کمال تعجب دیدم آمده تو آستانه­ی اتاق ایستاده و اندام عور مرا تماشا می­کند. او حالت صاحب خانه زورمندی را داشت که دزد بدبخت بی­دست و پایی را حین دزدی می­پایید. با دیدن او، شتابان خودم را پوشاندم. اما چه فایده؛ او تن لخت مرا دیده بود. معلوم بود که پاورچین پاورچین آمده بود و با کمال وقاحت مرا مدتی تماشا کرده بود. حس کردم همه چیز تمام شده و دیگر نفوذی بر او نخواهم داشت. از آن پس حس می­کردم خورده برده زیر دستش دارم. او از زیر و روی زندگی من آگاه بود. مرا دست انداخته بود و مایه­ی مسخره خود ساخته بود. چرا من باید تا این اندازه با او رو­راست بوده باشم که در خلوت من راه بیابد و از همه چیز من سر در بیاورد؟ دیگر قابل تحمل نبود. دیگر در هیچ­یک از کارهای خودم اختیار و آزادی نداشتم و دست و دلم به هیچ کاری نمی‌رفت.» (چوبک ،1355 :174 )

«او درتمام مدتی که من سرگرم کندن گودال بودم، مرا خونسرد و بیمار می­پایید. در تمام مدتی که من با بیل و کلنگ کلنجار می­رفتم و عرق می­ریختم. او حتی یکبار هم از سر جایش تکان نخورد. همچنان با زنجیرکلفت و میخ طویله­اش وصله زمین شده بود و به من نگاه می­کرد، اما هر از گاهی، آه خراشیده­ی ناخوشی از گلویش بیرون می­پرید. گاه پیشم چنان مظلوم و بی­پناه جلوه می­کرد که می­خواستم کلنگ را به سر خودم بزنم. از خودم بدم می­آمد. یک بار، حتی، حس کردم کشتن این سگ تمام اشتباهات و بدی­های زندگی مرا تکمیل خواهد کرد.» (همان : 178)

«راستش بگویم دیدم دارد از زندگی من سردر می­آورد. مرا می­پایید و با حرکاتش تحقیرم می­کرد. برایم یک مدعی محسوب می­شد. به کلی دست مرا خوانده بود. رفتار و حرکاتش طوری بود که گویی من در آن خانه وجود ندارم. رویش را از من برمی­گرداند. مثل اینکه مرتب ازم ایراد می­گرفت. حتی گاهی به محاکمه­ام می­کشید ـ منی که صدها تن را در عدلیه به محاکمه کشیده بودم، به محاکمه می­کشید. پس باید از شرش رها می­شدم.» (همان :188)

3-7- پایان غم‌انگیز

«داستان­های ناتورالیستی پایانی اندوه­بار و غم­انگیز دارند، اما بر خلاف تراژدی که در آن قهرمان، مقهور خدایان یا دشمنانی قوی است، در آثار ناتورالیستی، فرد تحت تأثیر جبر بیولوژیکی، تاریخی و اجتماعی است.» (تلخابی و همکار، 1398 :90)؛ در داستان «آتما سگ من»، مرد ناامید و مالیخولیایی از خود متنفر شده است: «لحظه‌ای گمان بردم هوای زهرآلود خانه مرا به سوی مرگ کشانده. (چوبک ، 1355 : 75)؛ «آیا به زودی خواهم مرد... تو هم­اکنون مرده‌ای، اما هنوز به خاک نرفته‌ای.» (همان، 196) و در نهایت خود را هدف گلوله قرار می‌دهد. «... دستم برای تپانچه‌ای که در کشو میزم بود دراز شد و دو تیر پیاپی به پیکر آن سگ جهنمی خالی کردم و از هوش رفتم... چون به هوش آمدم... خود را در خون غرقه یافتم... درد جانکاهی در شانه خود احساس می­کردم... سگ را دیدم که بر جسمم خم شده و زخم‌هایی که گلوله در شانه‌ام پدید آورده بود می‌لیسید.» (همان، 197)

4- نتیجه‌گیری

بر مبنای مقاله­ی حاضر می­توان گفت:

1- اشتراکات میان بی­پناهی و وابستگی و ناچاری انسان و حیوان در این داستان با تکیه بر دشواری بقا، پیشی گرفتن جسم از روح و جبرهای زیستی طرح شده است. در این میان چوبک با پای‌بندی به ناتورالیسم در راستای روایت داستان با توجه صرف به زشتی‌ها و بیان زندگی منفور و اسارت­بار شخصیّت­ها، کلام خویش را موثرتر کرده است. توجه به جزئیات در صحنه‌سازی‌های بی‌بدیل وگفتگوهای درونی نیز در داستان آتما از جمله عواملی است که گزارش ناتورالیستی چوبک از این قرابت را به درستی نشان می­دهد . در کل، می­توان گفت این اثر، به مدد عناصر ذکر­شده، بیانگر حیرانی و سرگردانی شخصیّت­هایی است که هیچ دارویی، درمان­گر درد آن­ها نیست و هر لحظه بیشتر در سرگشتگی خویش گم می­شوند و قادر نیستند به هیچ­عنوان، زنجیر اسارت به باورها، خلق­وخوهای موروثی، بدبینی­ها وترس­های ریشه دوانده در سرتاسر وجودشان را پاره کنند.

2- این اثر نشان می­دهد انسان نیز چون حیوان، چندان تابع عرف و قراردادهای اجتماعی و باورهای اخلاقی نیست و حکمران اصلی وجود انسان در عملکردش مانند حیوان جبر بیولوژیک و فشارهای محیط است. چوبک با توصیف و علت­یابی تلویحی تنهایی و دردمندی و سرگشتگی شخصیّت اصلی و نشان دادن تأثیر این احوال در عملکرد او نشان می­دهد انسان نیز علی­رغم همه ادعاها، چونان حیوان چیزی فراتر از یک نظام فیزیولوژیک نیست؛نظامی که ناآگاهانه به سوی مرگی خود­خواسته گام برمی­دارد.

3- چوبک با نگره­ی ناتورالیستی خود زوایایی از زندگی انسان و حیوان را با دقت و ژرف­بینی نشان می‌دهد و ارایه­ی این برش از زندگی زشت، کثیف، وابسته و تنهای انسان و حیوان در این اثر ناشی از واقع‌بینی نویسنده­ای است که هستی را از زاویه­دید خاص ناتورالیستی می­نگرد و این نگره طبیعتا توام با مناسبات و الزامات خاص فکری است. دو شخصیّت اصلی این داستان، درمانده و آزرده از زندگی­اند و این حال، ناشی از رویداد­های گذشته زندگی و ازهم پاشیدگی روابط و اختلال در روابط آن­هاست. هر دو شخصیّت، تهی از احساس هم­زیستی با جهان­اند. راوی، انسانی تهی از روح است. او در شرایطی قرار دارد که جز سایه­ی انسان چیز دیگری نیست. همان­گونه که آتما به دلیل شرایط خاص زیستی­اش، جز سایه­ای از سگ نیست و چونان مرد، تمامی روابطش را با جهان واقعی از دست داده است.

4-در تفهیم و تبیین قرابت میان انسان و حیوان، کاوشگری چوبک در روان شناسی حیوانی، آرام به سمت همسانی با روان­شناسی انسانی سیر می­کند و درد­ها و احساسات انسان و حیوان را درمی­آمیزد تا تنهایی و دلهره را بن­مایه­ی اصلی حیات انسان و حیوان معرفی کند و نشان دهد چگونه هر دو محکوم به اسارت‌اند و راهی برای گریز ندارند و همواره در مداری بسته حرکت می­کنند. در کل می­توان گفت چوبک با نگاهی ناتورالیستی­، سرنوشت مشابه انسان و حیوان را در وابستگی و بردگی به نمایش می­گذارد. به­واقع او با دادن امکان سیری به درون جهان یک حیوان و مشاهده وابستگی و ذلتش، به گونه­ای همانندی رنج انسان و حیوان را برملا می­کند واز سوی دیگر یادآور می­شود که درست برخلاف گفتمان مذهبی که انسان را اشرف مخلوقات می­داند، انسان نیز چون حیوان ضمیر نیست بلکه یک سیستم عصبی است. چوبک مرز میان روح و جسم را در هم می­شکند و نشان می­دهد با توجه به آن که جسم در چنگال قوانین حاکم بر محیط و وراثت است، عامل تمام تظاهرات احساسی و عاطفی است.

5- در پایان می­توان بر آن بود گزارش و روایت­گری ناتورالیستی چوبک از موقعیت بغرنج انسانی تنها و حیوانی وابسته، با تأمل بر جدال درونی شخصیّت­ها و نحوه جولان امیال وافکار شر در پهنه­ی روانشان نهایتا به قرابت و همسانی احوالات این دو می­گردد. شخصیّت­های این اثر، در دنیای خویش رنج می­کشند و جدالی درونی میان زندگی و مرگ دارند. سائق مرگ آن­ها را به سمت مرگی محتوم و خودخواسته پیش می­برد و از آن جایی که دست وپای سائق زندگی با عواملی چون تنهایی و درماندگی بسته شده، توان مبارزه با سائق مرگ را ندارد. از این رو شخصیّت­های این اثر به شکلی ژرف به ورطه­ی رنج و اضطراب می­افتند. این جدال درونی و پیروزی سائق مرگ که در رفتارهای راوی به شکل خشم، نفرت، هراس، بی‌رحمی، قتل و... نمایان است؛ نهایتا منجر به ادراک این امر می­گردد که سگ به غول درونش بدل گشته است و اینک گناهان وی را یک یک می­شمارد و راوی را وادار به اعتراف می­کند.

این همسانی میان انسان و حیوان و این نگره­ی ناتورالیستی در این اثر، بی­شک همراه با درونمایه­ای فلسفی است. این داستان به مسایل بنیادی انسانی و وجودی در ارتباط با مرگ، وابستگی، درماندگی و...نیز پرداخته است. بدین­گونه که هر­کس این داستان را بخواند، آن را بی­شباهت به زندگی انسان­ها نمی­بیند و مفهوم عمیق فلسفی آن را درک می­کند و بر روی روان ناهمساز و پیچیده­ی بشر درنگ کرده، درمی­یابد که در بسیاری از مواقع راه گریزی وجود ندارد. انسان­ها در جستجوی آرمانی به نام آزادی قطع تعلّق می­کنند، اما تحمّل دلهره‌ی این آزادی را ندارند و پس از مدتی برای تعلّقات خویش گریه سر می­دهند. صدای آزار­دهنده تنهایی در سراسر این داستان ذهن شخصیّت­ها را به آشوب می­کشد وآن‌ها را هر­دم ضعیف­تر و نزار­تر می­کند و این همه با قوت‌گرفتن مرگ برابر است.

منابع

آتش‌سودا، محمدعلی، (1384)، «شیوه­ی داستان‌نویسی صادق چوبک»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 22، شماره اول، (پیاپی 42)، بهار، صص 187-202

آژند، یعقوب، (1377)، «میراث داستان نویسی چوبک»، ادبیات داستانی، شماره 48، پاییز، صص 86-90.

باباسالار، اصغر، (1385)، «صادق چوبک و نقد آثار وی»، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 57، شماره 177، بهار، صص 131-151.

براهنی، رضا، (1368)، «قصه نویسی»، چاپ چهارم، نشر البرز: تهران.

 تلخابی، مهری و مصطفی محمدی ، (1398)، «طبیعت‌گرایی چوبک در چراغ آخر» ، دو فصلنامه علوم ادبی، سال 9 ، شماره 15، بهار و تابستان، صص71-95.

تلخابی ، مهری و تورج عقدایی، (1395)، «گزارش ناتورالیستی صادق چوبک از سیمای زن در رمان سنگ صبور»، بهارستان سخن، دوره 13، شماره 32، صص157-180.

ثروت، منصور،(1386)، «آشنایی با مکتب‌های ادبی»، چاپ اول، انتشارات سخن: تهران.

چوبک، صادق، (1355)، «چراغ آخر»، چاپ دوم، انتشارات جاویدان: تهران.

حسن‌زاده‌میرعلی، عبدالله و معصومه جمعه، (1392)، «ناتورالیسم و فابل با نگاهی بر آثار صادق چوبک»، دو فصلنامه تاریخ ادبیات، شماره 73، پاییز و زمستان، صص 167- 182.

حیدری ، مریم و همکار، (1394)، «آنیمیسم و پیوند آن با ناتورالیسم درآثار صادق چوبک»، ادب پژوهی، دوره 9 ، شماره 33، صص105-126.

دستغیب، عبدالعلی، (1356)، «نقد آثار صادق چوبک»، نشر چاپار: تهران.

دهباشی، علی، (1380)، «یاد صادق چوبک (مجموعه مقالات)»، چاپ اول، نشر ثالث: تهران.

رادفر، ابوالقاسم، (1383)، «نقد و تحلیل وجوه تمایز و تشابه اصول کاربردی مکتب‌های ادبی رئالیسم و ناتورالیسم»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره 3، بهار، صص 29-44.

زرشناس، شهریار، (1389)، «پیش درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی، دفتر دوم: از عصر رئالیسم تا ادبیات پسا مدرن»، چاپ اول، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: تهران.

سیدحسینی، رضا، (1387)، «مکتب‌های ادبی»، دوجلد، چاپ 15، موسسه انتشارات نگاه: تهران.

صحتی، افسانه و همکاران، (1388)، «بررسی برخی وجوه اشتراک و افتراق داستان‌های کوتاه چوبک و ادگار آلن پو»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 10، صص157-184.

عبدالهیان، حمید، (1381)، «شخصیّت وشخصیّت‌پردازی در داستان معاصر»، آن: تهران.

فورست، لیلیان، (1375 )، ناتورالیسم، ترجمه محسن افشار، مرکز: تهران.

فهیم کلام، محبوبه ودیگران، (1390)، «بررسی دیدگاههای ناتورالیستی زولا و چوبک»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، پاییز90، شماره 19، از ص 81-98.

لاج، دیوید، (1389)، رمان پسامدرنیستی نظریه های رمان ،ترجمه حسین پاینده ،تهران ،نیلوفر

مشتاق مهر، رحمان، (1390)، «مطالعه شکلی و ساختاری داستان‌های صادق چوبک»، ادب پارسی معاصر، دوره 1 ، شماره 1،صص 117-131.

مقدادی، بهرام، (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، فکر روز: تهران.

میرعابدینی، حسن، (1380)، صد سال داستان‌نویسی ایران، چاپ دوم، ‌نشر چشمه: تهران.

ناظرزاده کرمانی، فرهاد، (1368)، «نمادگرایی در ادبیات نمایشی»، چاپ اول، انتشارات برگ: تهران.

نبی‌زاده اردبیلی، ندا، ( 1389)، «مردی در قفس، عصاره‌ی ناتورالیسم چوبک»، فصلنامه نقد، تحلیل و زیباشناسی متون، دوره 2، شماره 1، فروردین 1398، صص 55-72.

نوروززاده چگینی، وحیده و همکار، (1393)، «ردپای ناتورالیسم در سنگ صبور و زقاق المدق» ، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، دوره 8 ، شماره 31 ،145 -162.

ولک ،رنه، (1385)، «تاریخ نقد جدید»، ترجمه سعید ارباب شیرانی، بخش 1، نیلوفر: تهران.

References

Abdollahiyan, Hamid. (2002). Character and Characterization in Contemporary Fiction, Tehran: Aan.

Atashsoda, Mohammad Ali. (2005). “The Writing Style of Sadegh Chubak”, Journal of Social and Human Sciences, University of Shiraz, Vol. 22, No. 1 (Serial No. 42), Spring, pp. 187-202.

Azhand, Yaghoub. (1998). “The Legacy of Chubak’s Fiction”, Fiction Literature, No. 48, Autumn, pp. 86-90.

Babasalaar, Asghar. (2006). “Sadegh Chubak and Criticism of His Works”, Journal of Literature and Humanities, University of Tehran, Vol. 57, No. 177, Spring, pp. 131-151.

Baraheni, Reza. (1989). Fiction Writing, 4th Edition, Tehran: Alborz Publishing.

Chubak, Sadegh. (1976). Cheragh-e Akhar, 2nd Edition, Tehran: Javidan Publishing.

Dashtghib, Abdolali. (1977). Critique of Sadegh Chubak’s Works, Tehran: Chapar Publishing.

Dehbashi, Ali. (2001). In Memory of Sadegh Chubak (Collection of Articles), 1st Edition, Tehran: Sales Publishing.

Faheem Kalam, Mahbubeh et al. (2011). “A Study of Zola and Chubak’s Naturalistic Views”, Comparative Literature Studies, Autumn, No. 19, pp. 81-98.

Furst, Lilian R. and Peter N. Skrine (1996). Naturalism, translated by Mohsen Afshar, Tehran: Markaz.

Hassanzadeh Mirali, Abdollah & Jomeh, Masoumeh. (2013). “Naturalism and Fable with a Focus on Sadegh Chubak’s Works”, Journal of Literary History, No. 73, Autumn and Winter, pp. 167-182.

Heidari, Maryam & Colleagues. (2015). “Animism and Its Connection with Naturalism in Chubak’s Works”, Journal of Literary Research, Vol. 9, No. 33, pp. 105-126.

Lak, David. (2010). Postmodernist Novel: Theories of the Novel, translated by Hossein Payandeh, Tehran: Niloufar.

Meeraabedini, Hassan. (2001). A Hundred Years of Iranian Fiction Writing, 2nd Edition, Tehran: Cheshmeh Publishing  .

Moghadami, Behram. (1999). Dictionary of Literary Criticism Terms, Tehran: Fekr Rooz.

Mostagh Mehr, Rahman. (2011). “A Formal and Structural Study of Sadegh Chubak’s Stories”, Contemporary Persian Literature, Vol. 1, No. 1, pp. 117-131.

Nabi Zadeh Ardabili, Neda. (2019). “Frequency types and their function in the creation of the story”, Criticism, Analysis, and Aesthetics of Texts, Vol. 2, No. 1, pp. 55-72.

Naderzadeh Kermani, Farhad. (1989). Symbolism in Dramatic Literature, 1st Edition, Tehran: Barg Publishing.

Noroozzadeh Chegini, Vaheedeh & Elham Maryami. (2014). “Traces of Naturalism in Sang-e Saboor and Zuqaq al-Madaq”, Comparative Literature Studies, Vol. 8, No. 31, pp. 145-162.

Radfar, Abolghasem. (2004). “Analysis of the Distinctions and Similarities between Realism and Naturalism”, Literary Research Quarterly, No. 3, Spring, pp. 29-44.

Saheti, Afsaneh & Colleagues. (2009). “A Comparative Study of Chubak’s Short Stories and Edgar Allan Poe’s Works”, Comparative Literature Studies, Vol. 3, No. 10, pp. 157-184.

Sarvati, Mansour. (2007). An Introduction to Literary Schools, 1st Edition, Tehran: Sokhan Publishing.

Seyed Hosseini, Reza. (2008). Literary Schools, 2 volumes, 15th Edition, Tehran: Negah Publishing.

Talekhabi, Mehri & Mostafa Mohammadi. (2019). “Chubak’s Naturalism in Cheragh-e Akhar”, Biannual Journal of Literary Sciences, Vol. 9, No. 15, Spring & Summer, pp. 71-95.

Talekhabi, Mehri & Touraj Aghdaei. (2016). “Chubak’s Naturalistic Portrayal of Women in Sang-e Saboor”, Baharestan Sokhan, Vol. 13, No. 32, pp. 157-180.

Wellek, Rene. (2006). History of Modern Criticism, translated by Saeed Arbab Shirani, Part 1, Tehran: Niloufar Publishing.

Zarrinshenas, Shahriar. (2010). An Introduction to Literary Approaches and Schools, Vol. 2: From the Age of Realism to Postmodern Literature, 1st Edition, Tehran: Institute for Culture and Islamic Thought Research.

* Corresponding Author: Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities and Arts, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran. Email Address: mehri.talkhabi5458@iau.ac.ir

Copyright: © 2024 by the authors. Submitted for possible open access publication under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution (CC BY) license

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

[1]- دانشیار زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. رایانامه:                                                             arian.h@iau.ir

[2]-  استادیار زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.(نویسنده مسؤول) رایانامه: mehri.talkhabi5458@iau.ac.ir

[3] - Characterizations