بررسی اصول و شگردهای سوررئالیسم در رمان «راهنمای مردن با گیاهان دارویی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
سوررئالیسم، مکتبی است که در اوایل قرن بیستم با دغدغه‌ی تصحیح تعریف انسان از واقعیّت شکل گرفت. این مکتب هنری با تکیه بر اصولی همچون رؤیا، دیوانگی، امر شگفت و لحظه‌ی روانی درپی آن بود تا با تغییر درک انسان از هستی، بسترهای تغییر دنیا را فراهم آورد. اگرچه سوررئالیسم در ادبیّات، بیشتر با نوع ادبی شعر تناسب دارد، برخی از چهره‌های اصلی آن همچون آندره برتون در زمینه‌ی رمان‌نویسی نیز دستی داشته‌اند. در کشور ما نیز سورئالیسم هم در شعر و هم در رمان مورد توجّه بوده است و آثار متعدّدی بر اساس اصول و شگردهای این مکتب هنری خلق شده است. رمان «راهنمای مردن با گیاهان دارویی» از عطیّه عطّارزاده، یکی از این نمونه‌هاست. نویسنده در این رمان تلاش کرده است تا با بهره‌گیری از اصول سوررئالیسم به ترسیم لایه‌های پرآشوب ذهن دختری نابینا بپردازد که به دلیل فرورفتن در جهان اوهام و خیالات متناقض، دنیا را به گونه‌ای دیگر می‌بیند. مقاله‌ی حاضر درپی آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی اصول و شگردهای مکتب سوررئالیسم در رمان یادشده به این سؤال پاسخ دهد که کدام عوامل به تقویت معنای سوررئال در اثر یاری رسانده‌اند؟ نتایج نشان می‌دهد عواملی همچون تأکید بر نابینایی شخصیّت اصلی که باعث درک متفاوتش از جهان بیرون شده است و همچنین سبک زندگی منزوی او و نیز حضور خیالی شخصیّت ابوعلی‌سینا که دیدگاه‌های خاصّی درباره‌ی روح، جسم و کیفیّت تلاقی این دو دارد، باعث ایجاد انسجام صوری و محتوایی اثر در راستای القای معانی سوررئال شده است.
واژگان کلیدی: مکتب‌های ادبی، سوررئالیسم، فراواقعیّت، رمان «راهنمای مردن با گیاهان دارویی».
چکیده
سوررئالیسم، مکتبی است که در اوایل قرن بیستم با دغدغه‌ی تصحیح تعریف انسان از واقعیّت شکل گرفت. این مکتب هنری با تکیه بر اصولی همچون رؤیا، دیوانگی، امر شگفت و لحظه‌ی روانی درپی آن بود تا با تغییر درک انسان از هستی، بسترهای تغییر دنیا را فراهم آورد. اگرچه سوررئالیسم در ادبیّات، بیشتر با نوع ادبی شعر تناسب دارد، برخی از چهره‌های اصلی آن همچون آندره برتون در زمینه‌ی رمان‌نویسی نیز دستی داشته‌اند. در کشور ما نیز سورئالیسم هم در شعر و هم در رمان مورد توجّه بوده است و آثار متعدّدی بر اساس اصول و شگردهای این مکتب هنری خلق شده است. رمان «راهنمای مردن با گیاهان دارویی» از عطیّه عطّارزاده، یکی از این نمونه‌هاست. نویسنده در این رمان تلاش کرده است تا با بهره‌گیری از اصول سوررئالیسم به ترسیم لایه‌های پرآشوب ذهن دختری نابینا بپردازد که به دلیل فرورفتن در جهان اوهام و خیالات متناقض، دنیا را به گونه‌ای دیگر می‌بیند. مقاله‌ی حاضر درپی آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی اصول و شگردهای مکتب سوررئالیسم در رمان یادشده به این سؤال پاسخ دهد که کدام عوامل به تقویت معنای سوررئال در اثر یاری رسانده‌اند؟ نتایج نشان می‌دهد عواملی همچون تأکید بر نابینایی شخصیّت اصلی که باعث درک متفاوتش از جهان بیرون شده است و همچنین سبک زندگی منزوی او و نیز حضور خیالی شخصیّت ابوعلی‌سینا که دیدگاه‌های خاصّی درباره‌ی روح، جسم و کیفیّت تلاقی این دو دارد، باعث ایجاد انسجام صوری و محتوایی اثر در راستای القای معانی سوررئال شده است.

کلیدواژه‌ها


منابع
- برتون، آندره. (1383). سرگذشت سوررئالیسم، ترجمه‌ی عبدالله کوثری، تهران: نی.
- ـــــ. (1372). «قسمت‌هایی از مانیفست اوّل سوررئالیسم»، ترجمه‌ی رضا سیّدحسینی، ادبیّات داستانی، سال 1، شماره‌ی 6، صص 21-19.
- بهنام‌فر، محمّد و مصطفی غریب. (1396). «تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلّفه‌های مکتب سوررئالیسم»، ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال 13، شماره‌ی 47، صص 164- 139.
- بودافر، پیر. (1382). شاعران امروز فرانسه، ترجمه‌ی سیمین بهبهانی، تهران: علمی و فرهنگی.
- بیگزبی، سی.و.ای. (1397). دادا و سوررئالیسم، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: مرکز.
- ثروت، منصور. (1390). آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران: علم.
- حسن‌زاده میرعلی، عبدالله و محمّدرضا عبدی (1392). «نگاهی گذرا به جلوه‌های سوررئایستی هشت‌کتاب»، ادبیّات پارسی معاصر، سال 3، شماره‌ی 1، صص 95- 77.
- ریچاردز، آی ای. (1382). فلسفه‌ی بلاغت، ترجمه‌ی علی محمّدی آسیابادی، تهران: نشر قطره.
- ذوالفقاری، حسن و همکاران. (1395). «شیوه‌های انعکاس سوررئالیسم در رمان‌های معاصر و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها با مبانی غربی‌اش»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شماره‌ی 32، صص 261-243.
- رید، هربرت. (1351). معنی هنر، ترجمه‌ی نجف دریابندری، تهران :انتشارات جیبی.
- سیّدحسینی، رضا. (1384). مکتب‌های ادبی، تهران: نگاه.
- شمیسا، سروش. (1391). مکتب‌های ادبی، تهران: قطره.
- عطّارزاده، عطیّه. (1398). راهنمای مردن با گیاهان دارویی، تهران: چشمه.
- فتوحی، محمود. (1397). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
- قویمی، مهوش. (1387). «بوف کور» و «شازده‌احتجاب»: دو رمان سوررئالیست»، پژوهش‌نامه‌ی علوم انسانی، شماره‌ی 57، صص 334- 317.
- میتوز، جی اچ. (1382). آندره برتون، ترجمه‌ی کاوه میرعبّاسی، تهران: ماهی.