«بررسی سمبولیسم عرفانی در حکایت‌های تفسیرهای عرفانی «رَوحُ‌الاَرواح» و «کشفُ‌الاَسرار و عُدّةُ‌الاَبرار»

نوع مقاله : مقاله‌ی پژوهشی استخراج از رساله و پایان‌‌‌‌نامه

نویسندگان

1 دانشگاه شهرکرد

2 استادیار گروه ادبیات .دانشکاه شهرکرد.

چکیده

چکیده
نماد، یکی از ابزارهای صورخیال و زیباسازی متن است. بخش قابل توجّهی از ادبیّات عرفانی، صورت نمادین دارد. نویسندگان دو تفسیر «کشفُ‌الاسرار و عُدّه­الابرار» و «روح‌الارواح» نیز برای تبیین و توضیح بهتر مسائل و تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب از قالب حکایت بهره برده­اند. بهره­گیری از نماد در این متون به سبب بیان غیر مستقیم و چندلایه بودن، شگردی مناسب درجهت بیان اندیشه­های عمیق عارفانه و عینیّت بخشیدن به آموزه­های عرفان و تصوّف است. در پژوهش حاضر به بررسی نمادپردازی در حکایت­های تفسیرهای مذکور پرداخته و برآنیم تا بدانیم هدف از کاربرد نماد در حکایات این متون چیست؟ خاستگاه نمادها کدام است؟ و مهم­ترین خصیصه‌ی آن‌ها چیست؟ بر اساس یافته­های این پژوهش، نمادهای به‌کاررفته در حکایات این دو اثر از نظر موضوعی به دو بخشِ نمادهای «مربوط به حوزه‌ی عرفان و تصوّف» و «نمادهای مربوط به شریعت» تقسیم می­شوند و کارکرد نمادها در عینیّت بخشیدن به مفاهیم و آموزه­های عرفانی، بسامد بیشتری نسبت به تبیین مسائل دینی دارد. هم­چنین با توجّه به محوریّت پیام در این حکایات و تأکید بر انتقال مضمون به زبانی ساده و روان، نمادهای به­کاررفته در آن‌ها نیز ساده، تک­بُعدی و اغلب محسوس هستند و طرح اصلی همه‌ی روایت­ها بر تقابل میان نمادهای انسانی عاشق/ معشوق و پادشاه/ عامّه‌ی مردم می­چرخد. قرار گرفتن این دو قطب در برابر یکدیگر، زمینه­ساز ایجاد سایر تقابل­ها در مضامین عرفانی شده و در شکل­گیری داستان و ارائه‌ی مضمون، نقش مؤثّری داشته است. روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


 منابع
- قرآن کریم. (1383). ترجمه‌ی مهدی الهی قمشه­ای. چ1. تهران: انتشارات قلمستان.
- ابن منوّر، محمّد.(1381). اسرارالتّوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. مقدّمه. تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی. چ 11. تهران: آگه.
- ابوالفضل رشیدالدّین المیبدی. (1384). کشف­الاسرار و عُدّه­الابرار. به اهتمام علی اصغر حکمت. چ3. تهران: امیر کبیر.
- ابوالقاسم احمد بن منصور سمعانی. (1368). روح­الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح. تصحیح نجیب مایل هروی. چ 1. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- براهنی، رضا. (1392). قصّه­نویسی. چ3. تهران: نشر نو.
- پورنامداریان، تقی.( 1386). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
- چهری، طاهره، غلامرضا سالمیان. (1392). «تحلیل تقابل­ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی». پژوهش­های ادب عرفانی(گوهر گویا). س7- ش2- پیاپی25- صص 158- 141-
- داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ4. تهران: مروارید.
- دهخدا، علی اکبرو دیگران.(1373). لغت­نامه. به کوشش محمّد معین و سیّدجعفر شهیدی.تهران: دانشگاه تهران.
- رازی، نجم­الدّین. (1371). مرصادالعباد. به کوشش محمّدامین ریاحی. چ10. تهران: علمی و فرهنگی.
- رزمجو، حسین. (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. چ1. مشهد: آستان قدس.
- رضوانیان، قدسیه. (1389) ساختار داستانی حکایت­های عرفانی. چ1. تهران: سخن.
- رمضانی، حسن. (1392). عرفان علامه سیّدمحمّدحسین طباطبایی. تحقیق وحید واحد جوان. چ1. قم: سبط­النبی.
- سجّادی، سیّدجعفر. (1373). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ3. تهران: طهوری.
- سراج طوسی، عبدالله بن علی ابونصر. ( 1388). اللّمع فی التّصوّف. تصحیح و تحشیه‌ی رینولد نیکلسون. ترجمه‌ی دکتر مهدی محبّتی. چ2. تهران: اساطیر.
- سیّدحسینی، رضا. (1378). مکتب­های ادبی. چ12. تهران: نگاه.
- عبّاسی، حبیب­الله (1387). «حکایت­های عرفانی و نقش آن‌ها در گفتمان منثور صوفیانه» پژوهش‌نامه‌ی علوم انسانی. شماره‌ی 58- صص123- 144.
- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم هوازن. (1389). رساله‌ی قشیریّه. ترجمه‌ی ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع­الزّمان فروزانفر. چ4. تهران: زوار.
- کاشانی، عزّالدّین محمود. (1378). مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه. به تصحیح و مقدّمه‌ی علامه جلال­الدّین همایی. چ4. تهران: اساطیر.
- مجلسی، محمّدباقر.(1404). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمّه الاطهار. چ1. بیروت: مؤسّسه‌ی الوفاء.
- مقدادی، بهرام. (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی(از افلاطون تا عصر حاضر). چ1. تهران: فکر روز.
- میرصادقی، جمال. (1389). ادبیّات داستانی. چ3. تهران: شفا.
- نبی­لو، علیرضا. (1392). «بررسی تقابل­های دوگانه در غزل­های حافظ». مجلّه‌ی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی. س 21- ش74- صص91-70.
- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1388). کشف­المحجوب. به کوشش محمود عابدی. چ3. تهران: سروش.