جریان‌شناسی شعر معاصر؛ پیوندها و گسست‌های آن با مکتب‌های ادبی غربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی-دانشکده انسانی-دانشگاه مازندران-بابلسر-ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشکده انسانی- دانشگاه مازندران- بابلسر- ایران

چکیده

چکیده
آغاز شکل‌گیری ادبیّات و به ویژه شعر معاصر با برخی مخالفت‌ها نسبت به این جریان نوگرا از سوی استادان سنّت‌گرای دانشگاهی همراه بود. مخالفت‌هایی که گاه به «غربی» و «بیگانه» خواندن این جریان انجامید و انتساب‌هایی همچون رمانتیستی، سمبولیستی و یا سوررئالیستی بودن آثار نوگرا را به همراه داشت؛ آثاری که به زعم سنّت‌گرایان در تقلید از مکاتب ادبی غرب پدید آمده بودند. نسل‌های بعدی استادان ادبیّات فارسی، آگاهانه یا ناآگاهانه این «دیگری‌سازی» را به مثابه اصلی بدیهی پذیرفتند و در نتیجه جریان‌های شعر و نثر معاصر، تحت عناوین مکاتب ادبی غربی نام‌گذاری و تحلیل شد. بخشی از این انتساب و کاربست به دلیل ضعف نقد ادبی فارسی در حوزه‌های مبانی، روش و مفهوم‌سازی است. ضعفی که منجر شد مکتب‌های ادبی غربی به دلیل ساختار و مفهوم‌سازی‌ها و اصطلاحات روشن، مبنایی علمی برای تحلیل و نام‌گذاری جریان‌های ادبی فارسی به نظر برسند، بدون توجّه به پیشینه‌ی این انتساب‌ها که از یک دیگری‌سازی برخاسته بود. این پژوهش نشان می‌دهد چگونه کاربست مکاتب ادبی غربی در تحلیل ادبیّات معاصر از دیگری‌سازی و به­حاشیه‌رانی جریان نوگرا آغاز شد و در دهه‌های بعد ضعف نقد ادبی فارسی تثبیت و ادامه‌ی این جریان را در پی داشت. شناختی که از این راه از ادبیّات معاصر فارسی به دست آمده، شناختی است ناکامل که شکل‌گیری ادبیّات نوگرا را بعضاً تقلیدی از ادبیّات غرب می‌داند؛ در نتیجه، تبارشناسی و ریشه‌شناسی عمیقی از این جریان به دست نمی‌دهد و تنها ویژگی‌هایی از شعر و نثر معاصر را مورد توجّه قرار می‌دهد که با برخی مکتب‌های ادبی غربی، شباهت‌هایی دارد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    • آجودانی، ماشاالله. (1382). یا مرگ یا تجدّد دفتری در شعر و ادب مشروطه. تهران: اختران.
    • آخوندزاده فتحعلی. (1355). مقالات فارسی. به کوشش حمید محمّدزاده؛ ویراسته‌ی ح. صدیق، تهران: انتشارات نگاه.
    • استعلامی، محمّد. ( 1355). ادبیّات دوره­ی بیداری و معاصر. تهران: انتشارات توس.
    • امن­خانی، عیسی. (1392). «ترجمه نمی­تواند تنها متغیّر باشد». ادبیّات تطبیقی. پیاپی 7. صص 85-111.
    • برونل، پیر و دنی ئویسمن. (1382) . درآمدی بر ادبیّات فرانسه. ترجمه‌ی فاطمه عشقی. تهران: ‌انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
    • پایا، علی. ( 1394). ‌آسیب­شناسی نقّادانه­ی علوم انسانی و اجتماعی در ایران. تهران: ‌طرح نقد.
    • حسین‌پورچافی، حسین. ( 1384). جریان‌های شعری معاصر فارسی از کودتای 1332 تا انقلاب 1357. تهران: امیرکبیر.
    • پورنامداریان، تقی (1391). خانه­ام ابری­ست. ویرایش جدید، چاپ چهارم، تهران:‌ مروارید.
    • تسلیمی، علی. (1383). گزاره‌هایی در ادبیّات معاصر ایران (شعر) . چاپ سوم. تهران: اختران.
    • ................... . (1383). گزاره­هایی در ادبیّات معاصر ایران (داستان). چاپ دوم. تهران: اختران.
    • جعفری، سیاوش. (1393). شعر نو در ترازوی تأویل. تهران: مروارید.
    • جمالزاده، محمّدعلی. (1332). سخن. دوره‌ی 5. شماره‌ی 1.
    • ........................ . (1328). «مصاحبه‌ی خبرنگار رادیو تهران با جمال‌زاده» به نقل از روزنامه‌ی آذرپاد. شماره‌ی 1. سال1.
    • جورکش، شاپور. (1383). بوطیقای شعر نو: ‌نگاهی دیگر به شعر و نظریّه نیما یوشیج. تهران: ققنوس.
    • حاکمی، اسماعیل . (1373). ادبیّات معاصر ایران. تهران:‌ اساطیر.
    • حسن‌لی، کاووس. (1383). گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
    • حق‌شناس، علی‌محمّد. (1356). «راهی که با سفر پنجم در شعر امروز آغاز می شود» روزنامه‌ی کیهان. به نقل از لنگرودی تاریخ تحلیلی شعر نو ج 4 .
    • حقوقی، محمّد. (1369). شعر نو از آغاز تا امروز (1301-1350) . چاپ هفتم، تهران: هدایت-یوشیج.
    • ----------. (1377). شعر نو از آغاز تا امروز 1301-1370. تهران: ثالث.
    • حمیدیان، سعید . (1381). داستان دگردیسی: روند دگرگونی‌های شعر نیما. تهران: نیلوفر.
    • خاتمی، احمد . (1396). نگاهی به ادبیّات معاصر ایران. تهران: علم.
    • خانلری، پرویز. (1326). نثر فارسی در دوره­ی اخیر. مندرج در: نخستین کنگره‌ی نویسندگان.
    • خرّمی، محمّدمهدی. (1382). نقد واستقلال ادبی. تهران: ویستار.
    • روزبه، محمّدرضا. (1381). ادبیّات معاصر ایران. تهران:‌ روزگار.
    • زرشناس، شهریار . (1384). چشم­اندازی از ادبیّات معاصر ایران. تهران: ‌سازمان تبلیغات اسلامی.
    • زرقانی، مهدی. (1394). چشم‌انداز شعر معاصر ایران (جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم) چاپ پنجم. تهران: نشر ثالث.
    • زرّین‌کوب، عبدالحسین . (1383).‌ از گذشته­ی ادبی ایران. تهران: سخن.
    • زرّین­کوب، حمید. (1358). چشم‌انداز شعر نو فارسی. تهران: توس.
    • سجودی، فرزان. (1388). نشانه‌شناسی: نظریّه و عمل. تهران: علم.
    • سمرقندی، دولتشاه (1382). تذکره الشعرا. تصحیح ادوارد براون. تهران:‌اساطیر.
    • سیّاح، فاطمه. (1326). «وظیفه­ی انتقاد در ادبیّات». مندرج در: نخستین کنگره‌ی نویسندگان.
    • شفیعی‌کدکنی. محمّدرضا. (1390). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحوّل شعر معاصر. تهران: سخن.
    • ------------------. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
    • شمیسا، سیروس. (1374). نگاهی به فروغ فرّخزاد. چاپ دوم. تهران: مروارید.
    • صادقی، رضا. (1372). «تجربه‌های زبان فارسی در علم». مجموعه مقالات سمینار زبان فارسی و زبان علم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • طاهری، قدرت‌الله. (1393). بانگ‌ در بانگ (طبقه‌بندی، نقد و تحلیل جریان‌های شعری معاصر ایران 57 تا 80) . تهران: علمی.
    • طبری، احسان. (1326). «بحث درباره‌ی نظم معاصر»، مندرج در: نخستین کنگره‌ی نویسندگان ایران. تهران: چاپخانه رنگین.
    • عالی‌عباس‌آباد، یوسف. (1390). جریان‌شناسی شعر معاصر ایران. تهران: دانشگاه پیام نور.
    • عباسی‌داکانی، پرویز. (1392). از نیما تا ما: تهران: لاهوت.
    • قاسمی­پور، قدرت . ( 1398) . «نقد و ارزیابی درسنامه­های مکتب­های ادبی ایران و جهان». ادبیّات پارسی معاصر. سال نهم. شماره­ی اوّل. صص 187-212.
    • کرمانی. (1380). مندرج در روشنگران ایرانی و نقد ادبی. تهران: به کوشش ایرج پارسی‌نژاد. تهران: سخن.
    • لنگرودی، شمس. (1370). تاریخ تحلیلی شعر نو. ج اوّل. تهران: نشر مرکز.
    • مختاری، محمّد (1378). انسان در شعر معاصر (یا درک حضور دیگری) . تهران: توس.
    • نوری‌علاء، اسماعیل . (1348). صور و اسباب در شعر امروز ایران. تهران: بامداد.
    • هنری، چارلز. (1375). عصر سنّت­گریزی. ترجمه‌ی عبّاس مخبر، چاپ دوم. تهران: طرح نو.
    • یاحقی، محمّدجعفر. (1388). جویبار لحظه­ها. چاپ یازدهم. تهران: جامی.
    • یاسمی، رشید. (1316). ادبیّات معاصر. تهران: چاپخانه‌ی روشنایی.
    • یغمایی،حبیب. (1334). «شعر نو». یغما. سال 8. شماره‌ی 1. مسلسل 81 صص 1-4.
    • یوشیج، نیما. (2535). ارزش احساسات و پنج مقاله در شعر و نمایش. چاپ سوم. تهران: انتشارات گوتنبرگ.

    Lotman, juri. (1977). structure of the artistic text, translated from Russsian by Gail Lenhoff and Ronald Vroon. (Michigan Slavic Contributions7). Ann Arbor: University of Michigan, Department of Slavic Languages and Literatures.