کلیدر، همنشینی شعرگونگی و رئالیسم: نگاهی دوباره به تاریخ رمان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکدۀ توسعه و تحقیق علوم انسانی، سازمان مطالعه و تدوین (سمت)، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات انگلیسی، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

چکیده
رمان «کلیدر» نوشته‌ی محمود دولت‌آبادی، بی‌آن که در ژانر رمان عامّه‌پسند قرار گیرد، یکی از معروف‌ترین و پرخواننده‌ترین رمان‌های فارسی است. یکی از شاخصه‌های بسیار بحث‌برانگیز این رمان، زبان آن بوده است که به نظر می‌رسد از جهات گوناگون با زبان رمان و رمان رئالیستی، هم‌خوانی ندارد. در مقاله‌ی پیشِ رو بر اساس نظریّات وات (1957) درباره‌ی ویژگی‌های رمان و تمایزات این نوع ادبی نوظهور در سده‌ی هجدهم میلادی با انواع ادبی پیش از آن، انطباق «کلیدر» با شش مؤلّفه، شامل پرداختن به جزئی‌ها، پیرنگ، توصیف، شخصیّت، زمان، و مکان، به طور خلاصه، و مؤلّفه‌ی زبان با تفصیل بیشتر بررسی شده است. این بررسی نشان می‌دهد که کاربرد نقش ادبی زبان در «کلیدر» به اندازه‌ای است که این اثر را می‌توان بازتاب شعرگونگی در رمان فارسی دانست. هم‌چنین، «کلیدر» از لحاظ تطابق با شش مؤلّفه‌ی دیگر رمان نیز در حالت میانه قرار می‌گیرد و در نتیجه، می‌توان گفت نه به طور کامل به سنّت‌های پیشامدرن قصّه‌نویسی فارسی وفادار مانده است و نه به طور کامل از الگوهای رمان و مشخّصاً رمان رئالیستی پیروی می‌کند. با توجّه به تاریخ پایان نگارش «کلیدر» (1362 ش.) و تاریخ انتشار نخستین مجلّد آن (1357 ش) و استقبال قشرهای گوناگون جامعه‌ی ایرانی از این رمان که در میانه‌ی سنّت و تجدّد معلّق بوده است، می‌توان نتیجه گرفت که ساختار معلّق «کلیدر»، تابع وضعیّت جامعه‌ی ایرانی و بازنمای آن است و از این جهت، می‌توان آن را در پیوند با رئالیسم نیز تفسیر کرد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    • ‌ اله‌دادی دستجردی و دیگران. (1394). «نمود و کاربرد متفاوت آرکائیسم و گویش سبزواری در رمان «کلیدر» محمود دولت‌آبادی». مجلّه‌ی جستارهای ادبی. شماره‌ی 191. صص 24-1.
    • براهنی، رضا. (1373). رؤیای بیدار (مجموعه‌ی ‌مقاله). تهران: نشر قطره.
    • چهل‌تن، امیرحسین و فریدون فریاد. (1380). ما نیز مردمی هستیم: گفتگو با محمود دولت آبادی. تهران: نشر چشمه و فرهنگ معاصر.
    • حسین‌زاده آذین. (1382). رمان درخت هزارریشه: بررسی آثار داستانی محمود دولت‌آبادی از آغاز تا کلیدر. ترجمه‌ی آذین حسین زاده. تهران: انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
    • دولت‌آبادی، محمود. (1386). کلیدر. جلد اوّل و دوم. چاپ هجدهم. تهران: فرهنگ معاصر.
    • شیرمحمّدی، عباس. (گردآورنده). (1380). بیست سال با کلیدر: در نقد رمان «کلیدر» محمود دولت آبادی. تهران: نشر کوچک.
    • صفوی، کورش. (1390). از زبان‌شناسی به ادبیّات (جلد اوّل: نظم). تهران: شرکت انتشارات سوره‌ی مهر.
    • علوی، بزرگ. (1380). «چند کلمه درباره‌ی کلیدر» در شیرمحمّدی، عبّاس (گردآورنده). بیست سال با «کلیدر»: در نقد رمان «کلیدر» محمود دولت‌آبادی. تهران: نشرکوچک.
    • اخوان ثالث، مهدی. (1380). «یک زبان تازه» در شیرمحمّدی. عباس (گردآورنده). بیست سال با کلیدر: در نقد رمان کلیدرمحمود دولت آبادی. تهران: نشرکوچک.
    • کاردگر، یحیی و فاطمه پاشایی. (1391). «بررسی جنبه‌های موسیقایی رمان «کلیدر» (محمود دولت‌آبادی)». مجلّه‌ی مطالعات زبانی بلاغی. شماره‌ی 5. صص 167-143.
    • گلشیری، هوشنگ. (1388). «حاشیه‌ای بر رمان‌های معاصر1». باغ در باغ: مجموعه‌مقالات. صص 333-307. تهران: انتشارات نیلوفر.
    • گلشیری، هوشنگ. (1388). «گفتگو پیرامون داستان و داستان‌نویسی». باغ در باغ: مجموعه‌مقالات. صص 770-723. تهران: انتشارات نیلوفر.
    • نورگارد، نینا و دیگران. (1394). فرهنگ سبک‌شناسی. ترجمه‌ی احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمندفر. تهران: انتشارات مروارید.
    • وات، ایان. (1386). «رئالیسم و نوع ادبی رمان»، در لاج، دیوید و دیگران. طلوع رمان: از مدرنیسم تا پسامدرنیسم. گردآوری و ترجمه‌ی حسین پاینده. تهران: انتشارات نیلوفر.
    • میرعابدینی. حسن. (1396). صد سال داستان‌نویسی ایران. چاپ ششم. تهران: نشر چشمه.
    • ولک، رنه. (1377). تاریخ نقد جدید (جلد چهارم. بخش اوّل). ترجمه‌ی سعید ارباب‌‌شیرانی. تهران: انتشارات نیلوفر.
    • یاوری، حورا. (1380). «کلیدر: تحوّل تدریجی از رمان به حماسه» در بیست‌‌‌‌سال با کلیدر، گردآوریِ‌ عباس‌‌ شیرمحمّدی‌. تهران: نشر کوچک.

     

    • Galens, D. (Ed.). (2002). Literary movements for students: presenting analysis, context, and criticism on literary movements (Vol. 2). Gale Cengage.
    • Milner, J. (1975). Realism by Linda Nochlin. Leonardo, 8 (3), 259-260.Walder, Dennis, ed. The realist novel. Routledge, 2005.

    Watt, Ian. (1971). The Rise of the Novel: Studies in Defoe, Richardson and Fielding. Berkeley: University of California Press.