روز سیاه کارگر، سرآغاز رئالیسم سوسیالیستی در ادبیات داستانی ایران

نوع مقاله : مقاله‌ی پژوهشی استخراج از رساله و پایان‌‌‌‌نامه

نویسندگان

1 دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

10.22080/rjls.2025.27696.1499

چکیده

احمدعلی خداداده در سال 1306 رمان سوسیالیستی «روز سیاه کارگر» را برمبنای اصول سوسیالیستی شوروی در کرمانشاه منتشر کرد. به‌فاصلۀ نه‌چندان زیادی آثاری برمبنای ادبیات داستانی سوسیالیستی در ایران خلق شد. باتوجه به ساختار و محتوای این آثار-که بی‌تردید به تقلید از ادبیات سوسیالیستی و رئالیستی شوروی و فرانسه و بیانیه‌های کمونیستی و مارکسیستی همان روزها بود- می‌توان مانیفستی نسبتاً روشن و ساختمند برای این رمان‌ها درنظرگرفت که بنای همۀ آنها برپایۀ رمان «روز سیاه کارگر» است؛ اول اینکه پیرنگ در خدمت اهداف رئالیسم سوسیالیستی است. یعنی تقابل مالک و رعیت و مهاجرت برای یافتن کار، اساس پیرنگ رمان است. دوم محتوای سوسیالیستی است: فقر و بی‌عدالتی، تقابل علم با جهل و خرافه، تأکید بر حقوق کارگری از مهم‌ترین موضوعات سوسیالیستی در این اثر به‌شمار می‌رود. سوم تیپ‌سازی در شخصیت‌پردازی است. شخصیت اصلی رمان نمونه‌ای از جامعۀ بزرگ‌تری است که درد او درد مشترک سایر اعضا نیز است و در آخر زمان‌و‌مکان رئالیستی رمان که مطابق با تاریخ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی خاص دوران نویسنده است و به‌صورت هدفمند برای انتقاد از واقعیات تلخ زندگی طبقاتی و تقویت روحیۀ مبارزه و سازش‌ناپذیری، ترسیم شده است. روش مطالعه در این پژوهش باتکیه بر منابع کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی است. نتیجه اینکه خداداده همزمان دو هدف را نشانه گرفته است: یکی طبقة حاکم و سرمایه‌دار بابت ظلمی که به کارگر و رعیت روا می‌دارند، دیگری طبقۀ کارگر که خود به‌واسطۀ جهل و خرافه‌پرستی و بی‌اطلاعی‌، قدمی برای بهبود زندگیش برنمی‌دارد و استبدادپذیریش را با باورهای نادرست و غیرعقلانی توجیه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع

    • آبراهامیان، یرواند، (1392)، «دو انقلاب»، ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ 21، نی: تهران.
    • آشوری، داریوش و نادر افشار نادری، (1387)، «مقدمه‌ی کتاب آرمانشهر (یوتوپیا)»، چاپ سوم، خوارزمی: تهران.
    • آلوت، میریام، (1393)، «رمان به روایت رمان‌نویسان»، چاپ سوم، مرکز: تهران.
    • احمدی، بابک، (1391)، «واژه‌نامه‌ی فلسفی مارکس»، چاپ پنجم، مرکز: تهران.
    • انگلس، فریدریش، (1383)، «تکامل سوسیالیسم از تخیّل به علم»، مترجم نامشخص، نشر کارگری سوسیالیستی (نسخه‌ی پی دی اف).
    • ایگلتون، تری، (1393)، «مارکسیسم و نقد ادبی»، ترجمه‌ی اکبر معصوم ‌بیگی، چاپ سوم، بوتیمار: مشهد.
    • بالایی، کریستف، (1377)، «پیدایش رمان فارسی»، مترجم مهوش قدیمی و نسرین خطاط، چاپ اول، انتشارات معین: تهران.
    • براهنی، رضا، (1368)، «قصه‌نویسی»، چاپ چهارم، البرز: تهران.
    • پیشه‌وری، جعفر، (1359)، «تاریخچه‌ی حزب عدالت»، چاپ اول، علم: تهران.
    • حاجی آقابابایی، محمدرضا و غزاله محمدی، (1400)، «بررسی گونه و محتوای داستان‌های رئالیسم سوسیالیستی در نشریات حزب توده»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ۱۱، شماره‌ی ۲، صص 129- 155.
    • حاجی‌زاده، محمد، (1384)، «فرهنگ تفسیری اسم‌ها»، چاپ اول، جامه‌دران: تهران.
    • خداداده، احمدعلی، (1395)، «روز سیاه کارگر»، به همت ناصر مهاجر و اسد سیف، چاپ اول، نشر نقطه: تهران.
    • ----------، (1306)، «گرامی تاریخچه داریوش»، چاپ اول، کرمانشاه: نشر شرافت احمدی.
    • ----------، (1326)، «ما و دهقانان ایران»، روزنامه‌ی بیستون، شماره‌ی 54، خرداد ماه.
    • ----------، (1326)، «آزادی را در اسلام بیابید»، روزنامه‌ی بیستون، شماره‌ی 63، تیرماه.
    • ----------، (1326)، «رقم رمق می‌خواهد»، روزنامه‌ی بیستون، شماره‌ی 70، تیرماه.
    • ----------، (1326)، «حکومت ترسو مردم‌آزار می‌شود»، روزنامه‌ی بیستون، شماره‌ی 85، تیرماه.
    • خسروپناه، محمدحسین، (1389)، «سرآغاز رئالیسم سوسیالیستی در ایران»، فصلنامه‌ی زنده‌رود، شماره‌ی ۵۲، پاییز و زمستان.
    • خسروپناه، محمدحسین و الیور باست، (1392)، «فرقه‌ی عدالت ایران از جنوب قفقاز تا شمال خراسان»، چاپ دوم، پردیس دانش: تهران. صص 136- 146.
    • دوستی‌مقدم، گلپری، (1402)، «بررسی شخصیّت‌های کتاب روز سیاه کارگر»، فصلنامه‌ی پژوهشنامه‌ی مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، سال پنجم، شمار، ۵۷، پاییز، صص 495- 525.
    • ذبیح، سپهر، (1384)، «تاریخ جنبش کمونیستی در ایران»، جلد1، ترجمه‌ی محمد رفیعی مهرآبادی، چاپ اول، موسسه مطبوعاتی عطایی: تهران.
    • سلطانی، علی، (1378)، «احزاب سیاسی و انجمن‌های سری در کرمانشاه از فراموش‌خانه تا خانه‌ی سیاه»، جلد ۲، چاپ اول، سها: تهران.
    • سیدحسینی، رضا، (1385)، «مکتب‌های ادبی»، جلد ۱، چاپ چهاردهم، نگاه: تهران.
    • شهری، الف، (1395)، «پیش‌گفتار چاپ روسی روز سیاه کارگر»، ترجمه‌ی سروش حبیبی، نشر نقطه: روسیه.
    • شیری، قهرمان، (1394)، «مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران»، چاپ دوم، چشمه: تهران.
    • صادقی شهپر، رضا، (1389)، «نخستین رمان اقلیمی در داستان‌نویسی معاصر ایران»، کتاب ماه ادبیات، شماره‌ی ۴۰، صص 35- 39.
    • علی، طارق، (1396)، «عشق لنین به ادبیات انقلاب روسیه را شکل داد»، ترجمه‌ی علی امیری، ترجمان، شماره‌ی چهارم، صص 157- 161.
    • فخرایی، ابراهیم، (1376)، «سردار جنگل، چاپ سیزدهم»، انتشارات جاویدان: تهران.
    • فرزام، الهام و دیگران، (1400)، «بررسی تطبیقی مختصات مکتب رئالیسم سوسیالیستی در رمان‌های روسی و فارسی»، مطالعات بین رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، سال اول، شماره‌ی اول، بهار و تابستان ۱۴۰۰، صص 157- 181.
    • فیرحی، داود، (1396)، «فقه و حکمرانی حزبی»، چاپ دوم، نشر نی: تهران.
    • گرانت، دیمیان، (1395)، «رئالیسم»، ترجمه‌ی حسن افشار، چاپ هفتم، مرکز: تهران.
    • گلشیری، هوشنگ، (1380)، «باغ در باغ»، جلد1، چاپ دوم، نیلوفر: تهران.
    • ملکی، خلیل، (1357)، «تاریخ سوسیالیسم»، چاپ دوم، فردوسی: تهران.
    • مؤمنی، باقر، (1358)، «سیمای روستای ایران»، چاپ اول، نشر پیوند: تهران.
    • میرصادقی، جمال، (1380)، «عناصر داستان»، چاپ چهارم، سخن: تهران.
    • میرعابدینی، حسن، (1380)، «صد سال داستان‌نویسی در ایران»، جلد1، چاپ دوم، چشمه: تهران.
    • ناظمی، هوشنگ، (امیر نیک‌آیین)، (1387)، «واژه‌نامه‌ی سیاسی و اجتماعی»، چاپ دوم، انتشارات حزب توده‌ی ایران: تهران.
    • نامشخص (1360)، «اسناد و دیدگاه‌ها «ایران از آغاز پیدایی تا انقلاب بهمن ۱۳۵۷»»، چاپ اول، انتشارات حزب توده ( نسخه‌ی پی دی اف).