تبیین جامعه‌شناسی خود‌کشی فرهاد و شیرین در منظومۀ غنایی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی با تکیه بر نظریۀ «امیل دورکیم» و مبانی مکتب رمانتیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی( ره) شهر ری،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

چکیده

خودکشی، یکی از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی است که علاوه بر تاثیر پیشینه‌های ذهنی و روانی، اوضاع و شرایط اجتماعی نیز در میزان آن نقش بسیاری دارد. بنا بر ‌نظر امیل دورکیم، به تبع ارتباط آمار خودکشی با شرایط اجتماعی حاکم، جوامع به دو دستۀ منسجم و نامنسجم تقسیم می‌شوند و بر این اساس، انواع مختلف خودکشی، شکل می‌گیرد. در این مقاله، خودکشی دو شخصیت فرهاد و شیرین در منظومۀ خسرو شیرین نظامی، با رویکرد نظریۀ خودکشی امیل دورکیم و با تکیه بر مبانی مکتب رمانتیسم، به روش توصیفی و تحلیلی، مورد تبیین و بررسی قرار می‌گیرد. در این مقاله سعی بر این است که ضمن بیان شرایط آنومیک و سیتومیک دورۀ ساسانی، تاثیر شرایط آنومیک اجتماعی در انتخاب و نوع خودکشی فرهاد و شیرین مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس نتایج به دست آمده، خود‌ویرانی فرهاد و شیرین از نوع فردگرایانه است که در سطح یکپارچگی پایین و به دنبال گسستگی‌های اجتماعی، از جمله ناامنی، انزوای اجتماعی، محرومیت، خیانت، گسیختگی نظام خانوادگی، بی‌اعتمادی به نظام حکومتی، عدم پذیرش، عدم حس تعلق به جامعه و خانواده، بی‌هدفی، تبعیض، افسردگی و عدم پذیرش شرایط حاکم، به وقوع پیوست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
آرون، ریمون (1382)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه­شناختی، ترجمه باقر پرهام، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
اشرف‌زاده، رضا (1381)، «رمانتیسم، اصول و نفوذ آن در شعر معاصر ایران، مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی مشهد، س 35، ش 1و 2:  215 .
اشنایدرمن، ادوین (1378)، روان­شناسی خودکشی، ذهن خودکشی­گرا، ترجمه‌ی مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.
تنهایی، ابوالحسن (1374)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: مرندیز.
تیلور، استیو (1379)، ‌جامعه­شناسی خودکشی، ترجمه‌ی رسول ربانی و دیگران، چاپ اول، تهران: آوای نور.
ثروت، منصور (1370)، یادگار گنبد دوار، تهران: امیرکبیر.
حسینی، اعظم و دیگران (1400)، «طبقه‌بندی و تحلیل بن‌مایه مرگ عشّاق در منظومه‌های عاشقانه‌ی فارسی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، س 18، ش 71: 9-40.
جعفری، مسعود (1378)، سیر رمانتیسم در اروپا، چاپ اول، تهران: مرکز.
دیلینی، تیم (1387)، نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، تهران: نی.
دورکیم، امیل (1378)، خودکشی، ترجمه‌ی نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
......................... (1384)، درباره‌ی تقسیم کار اجتماعی، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: مرکز.
ریتزر، جورج (1383)، ‌نظریّه‌ی جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثالثی، تهران: علمی.
ستوده، هدایت­الله (1384)، آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه­شناسی انحرافات)، تهران: آوای نور.
سید حسینی، رضا (1400)، مکتب‌های ادبی، تهران: نگاه.
سعیدی سیرجانی، علی­اکبر (1400)، ‌سیمای دو زن، تهران: پیکان.
شمیسا، سیروس (1374)، انواع ادبی، چاپ سوم، تهران: فردوس.
شیخاوندی، داور (1384)، جامعه‌شناسی انحرافات و مسائل اجتماعی ایران، تهران: قطره.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1388)، آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه­شناسی انحرافات اجتماعی)، چاپ پنجم، تهران: سمت.
فرجاد، محمدحسین (1382)، بررسی مسائل اجتماعی ایران، تهران: اساطیر.
کوزر، لوئیس (1383)، زندگی و اندیشه‌ی بزرگان جامعه‌شناختی، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، چاپ یازدهم، تهران: علمی.
کوزر، لوئیس و برنارد روزنبرگ (1385)، نظریّه‌های بنیادی جامعه‌شناختی، ترجمه‌ی فرهنگ ارشاد، تهران: نی.
محسنی تبریزی، علیرضا (1373)، «ملاحظاتی در باب خودکشی دورکیم»، فصلنامه‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دوره 7، ش 7 (پیاپی 1191): 117-149.
.......................................... (1372)، «‌بررسی علل و عوامل مؤثر بر افزایش نرخ خودکشی در استان ایلام و شناخت طرق و راه‌های پیشیگری و درمان آن»، استانداری ایلام و دانشگاه تهران.
منصوریان، محمدکریم و حسین قدرتی (1388)، «اعتماد اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آن: رهیافت نهادمحور یا رهیافت جامعه­محور؟»، مجله‌ی جامعه‌شناسی کاربردی، س20، ش 2: 189-215.
میرزاخانی، عبدالرحمن و صیاد درویشی (1393)، «بررسی رابطه‌ی انسجام اجتماعی با پیشگیری اجتماعی از جرم»، فصلنامه علمی مطالعات امنیت اجتماعی، ش 38: 59-70.
مینوی، مجتبی (1358)، نقد حال، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1398)، خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: زوار.