نمادپردازی در داستانهای مدرن کاظم تینا با تکیه بر مجموعه داستانِ عرفانی «آفتاب بی‌غروب»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مدعو دانشگاه پیام نور تهران. دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

2 دانشیار دانشگاه پیام نور تهران

3 استاد دانشگاه پیام نور

چکیده

چکیده
نمادپردازی، شیوه‌ی هنری بیان افکار و اندیشه‌ها به شکل غیر مستقیم و پنهان است. نویسندگان با بهره‌گیری از نماد، آثار خود را ژرف‌تر می‌نمایند و امور ذهنی و درونی خود را به این شیوه منعکس می‌کنند. داستان مدرن با ویژگی‌های خاصِّ خود، بستر بسیار مناسبی برای ظهور و بروز نمادهاست؛ اساساً «نماد» از مؤلّفه‌های اصلی داستان مدرن است. کاظم تینا که از نویسندگان پیشگام آثار مدرن و متفاوت‌نویسی در داستان کوتاه ایران است در آثار خود، پیوسته، مکرّر و هوشمندانه از «نماد» بهره می‌گیرد؛ به گونه‌ای که حضور پربسامد نماد در داستان‌های ایشان، آثار وی را عمیق، رمزآلود و حتّی گاه مبهم کرده است. کتاب «آفتاب بی‌غروب»، طلوعِ مجموعه‌داستان‌های کاظم تینا و به نوعی چکیده‌ی جهان‌بینی و دیگر آثار اوست. تمام داستان‌های کاظم تینا در سبک مدرن یا پُست‌مدرن نوشته شده‌اند. در این داستان‌ها که با «اندیشه‌ی عرفانی خاص»، حول محور مرگ و جاودانگی و زندگیِ دوباره می‌گردند، جلوه‌ی پررنگ و مؤثّر نمادپردازی را می‌توان مشاهده کرد؛ زیرا از یک سو عرفان و از سویی داستان مدرن، محل جلوه‌گری رمزها و نمادهاست. نگارندگان این مقاله با عنایت به این که تاکنون آثار کاظم تینا به ویژه در سطح نمادپردازی مورد واکاوی قرار نگرفته‌اند، سعی بر آن دارد تا نمادپردازی را در داستان‌های مدرن کاظم تینا با تکیه بر مجموعه‌داستان «آفتاب بی‌غروب» و با روش تحلیل محتوای استنباطی، مورد واکاوی و رمزگشایی قرار دهد؛ و درنهایت، نقش و اهمّیّت دو مؤلّفه‌ی «مدرن بودن و عرفانی بودن» را در حضور پربسامد نماد در این مجموعه‌داستان شرح دهد.

کلیدواژه‌ها


منابع
کتاب
- باباطاهر. (1390). دوبیتی‌ها. بر اساس نسخه‌ی تصحیح‌شده حسن وحید دستگردی. چ 1. تهران: راه جاودان.
- پاینده، حسین. (1391). داستان کوتاه در ایران. ج 2، داستان‌های مدرن. چ 2. تهران: نیلوفر.
- تینا تهرانی، کاظم. (1332). «آفتاب بی‌غروب». چ 1. چاپخانه سپهر ناصرخسرو.
- حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1385)). دیوان غزلیات حافظ شیرازی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چ 39. تهران: صفی‌علیشاه.
- حدّاد، حسین. (1396). زیروبم داستان. ج 2. چ 1. انتشارات علمی و فرهنگی.
- زمرّدی، حمیرا (1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. چ 1. تهران: زوّار.
- ستّاری، جلال. (1366). رمز و مثل در روان‌کاوی. چ 1. تهران: توس.
- سجّادی، جعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات عرفانی. چ 7. تهران: طهوری.
- سیّدحسینی، رضا. (1387). مکتبهای ادبی. چاپ چهاردهم. تهران: نگاه.
- شپرد، رونا. (1398). 1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست. مترجمان: بیداربخت، آزاده، لواسانی، نسترن. چ 7. تهران: نشر نی
- شمیسا، سیروس. (1387). الف. بیان. چ 3. تهران :میترا.
- ـــــــــــــــــــــ. (1387). ب. فرهنگ اشارات. چ 1. تهران: میترا.
- شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1384). فرهنگ نمادها. ترجمه‌ی سودابه فضایلی. چ 1. تهران: جیحون.
عابدی، کامیار. (1387). دو رساله درباره‌ی سهراب سپهری (سپهری و ژاپن، سپهری و کاظم تینا). چ 1. نشر بازتاب‌نگار.
- عطّار، محمّد بن ابراهیم. (1388) منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی. چ 6. تهران: سخن.
- کنر، تی، ا. (1395) نمادها و نشانه‌ها. مترجم: علایی، کیارنگ. تهران: کتاب پرگار
- ملکیان، مصطفی. (1388). درس‌گفتارهایی در روش‌شناسی مطالعات مقایسه‌ای عرفان. چ 1. انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
- منور، محمّد بن. (1388). اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی. چ 9. مؤسّسه‌ی انتشارات آگاه.
- مولوی، جلال‌الدین محمّد. (1381). دیوان کلیات شمس تبریزی. مطابق نسخه‌ی تصحیح‌شده‌ی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 1. انتشارات میلاد.
- میرصادقی، جمال. (1394). عناصر داستان. چ 9. نشر سخن.
- میرعابدینی، حسن. (1380) صدسال داستان‌نویسی ایران. چ2. تهران: چشمه.
- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1389). کشف‌المحجوب. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. چ 6. تهران: سروش.
- یاحقّی، محمّدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیّات فارسی. چ 4. تهران: فرهنگ معاصر.
- یونگ، کارل گوستاو. (1352). انسان و سمبل‌هایش. ترجمه‌ی ابوطالب صارمی. چ 1. تهران: امیرکبیر.
مقاله
- امامی، صابر (1381) »نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها». کتاب ماه هنر. ش 47و48. صص 60-68.
ایران‌منش، زهرا (1396) بررسی تطبیقی حکایتی از مثنوی معنوی «داستان جزع ناکردن شیخی بر مرگ فرزندان خود» با مأخذ روایی آن بر اساس رویکرد نورمن فرکلاف. فصل‌نامه‌ی ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س 13. ش 49. 49-77.
- تدیّنی، منصوره (1388). «کاظم تینا لارنس استرن ایرانی». فصل‌نامه‌ی متن پژوهی ادبی. ش 40. صص 39-62.
- شرام، ویلبر. (1371). درباره‌ی داستان کوتاه، ترجمه‌ی ر.مهرآذر، ادبیّات داستانی. س 1. ش 4. صص 15-17.
- کرامر مک کارتی، رگا. (1386). مترجم: کاوه فولادی‌نسب. «استفاده از نماد در داستان کوتاه». رودکی. ش18. صص28-44.
- کریمی، فرزاد (1395). «مؤلّفه‌های پسامدرن در یکی از نخستین آثار داستانی پسامدرن ایران: گذرگاه بی‌پایانی از کاظم تینا» تهرانی. فصل‌نامه‌ی نقد ادبی. س 9. ش 35. صص 185-202.
- نیکوبخت، ناصر، قاسم‌زاده، سیّدعلی (1384). «زمینه‌های نمادین رنگ در شعر معاصر». نشریّه‌ی دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 18. صص 209-238