تیپولوژی شخصیّت‌های رمان مُدرن «شازده احتجاب» بر مبنای رویکرد نوفرویدیسم کارن هورنای

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی،واحد قائمشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر،ایران.

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر،ایران.(نویسنده مسئول)

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر،ایران

چکیده

چکیده
در میان رویکردهای گوناگون نقد و بررسی آثار ادبی که از ابتدای قرن بیستم شکل گرفت، نقد روانکاوانه‌ی آثار هنری و تحلیل متون ادبی از منظر روان‌شناختی از ویژگی‌ خاصی برخوردار است. رمان «شازده احتجاب» نوشته‌ی هوشنگ گلشیری، داستان‌نویس معاصر ایرانی، روایت پریشان‌حالی و مشکلات روحی شخصیّت اصلی داستان، یعنی «شازده احتجاب» است. گلشیری در پرداخت شخصیّت اصلی این رمان حالات روحی او همچون ترس، حقارت، عزلت‌طلبی و انزوا و مهرطلبی را با شگردهای تازه‌ای چون خود- واگویه‌ها‌ی روانی و مرور خاطرات اجدادی خاندان قجری‌اش با شیوه‌ی جریان سیّال ذهن به خوبی نشان داده است. در این پژوهش، نظریّه‌ی کارن هورنای به عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب شده است؛ زیرا دیدگاه این روان‌شناس با جامعه‌ی آماری پژوهش مورد نظر، یعنی «شازده احتجاب» ازجهت نحوه‌ی شخصیّت‌پردازی، بسیار تناسب دارد. هورنای، یکی از پیروان فروید در زمینه‌ی روانکاوی اجتماعی است. در این پژوهش که به روش تحلیل محتوا صورت گرفته، شخصیّت «شازده احتجاب» مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که این شخصیّت روان‌پریش برای درمان احساس حقارت خود که بخش عظیمی ‌از آن مربوط به دوران کودکی و خاطرات تلخ ظلم‌ها‌ی اجدادی او در حق دیگران و تأثیرپذیری «شازده احتجاب» از این نوع وقایع است، به شیوه‌ها‌ی دفاعی چون مهرطلبی و انزواطلبی روی آورده است. او برای رهایی از این احساسات به مرور خاطرات گذشته متوسّل می‌شود، زمان در ذهن متوهّم «شازده احتجاب»، بسیار پریشان و درهم است و این بی‌زمانی، مخاطب را با آشفتگی روایت نیز مواجه می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


  • منابع

    • انوشه، حسن.(1376). دانشنامه‌ی ادب فارسی. تهران: وزارت فرهنگ‌ و ‌ارشاد‌اسلامی.
    • بیات، حسین.(1390). داستان‌نویسی جریان سیّال ذهن. تهران: علمی ‌فرهنگی.
    • پاینده، حسین.(1382). گفتمان نقد. تهران: روزگار نو.
    • دیچز، دیوید.(1379). شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه‌ی‌ محمّدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی. تهران: علمی‌ فرهنگی.
    • روزبه، محمّدرضا و دانیاری، کیانوش.(1393). «تحلیل روان‌شناسانه از داستان سیاوش بر مبنای ساختار ذهن فروید». ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی. دوره‌ی 10. ش 34. صص 107- 129.
    • شاملو، سعید.(1388). مکتب‌ها و نظریّه‌ها در روان‌شناسی شخصیّت. چ 9. تهران: رشد.
    • شیری، قهرمان.(1395)، جادوی جن‌کشی؛ بررسی داستان‌های هوشنگ گلشیری. مشهد: بوتیمار.
    • سرمدی، مجید و همکاران.(1393). «بررسی قهرمانی شخصیّت در رمان «شازده احتجاب» با تکیه بر کهن الگوهای بیداری قهرمان درون». ادبیّات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 4. ش 2. صص 53-81.
    • غیاثی، محمّدتقی.(1382). نقد روان‌شناختی متن ادبی. تهران: نگاه.
    • گلشیری، هوشنگ.(1347). شازده احتجاب. تهران: کتاب زمان.
    • میرصادقی، جمال.(1380). داستان‌نویس‌های نام‌آور معاصر ایران. تهران: اشاره.
    • میرعابدینی، حسن.(1377). صد‌سال داستان‌نویسی. ج 3. تهران: چشمه.
    • هورنای، کارن.(1394). خودکاوی. ترجمه‌ی‌ محمّدجعفر مصفّا: چ تهران: بهجت.
    • .......................(1393). تضادهای درونی ما. ترجمه‌ی‌ محمّدجعفر مصفّا. چ 4. تهران: بهجت.
    • ......................(1390). شخصیّت عصبی زمانه‌ی ما. ترجمه‌ی‌ محمّدجعفر مصفّا. تهران: بهجت.
    • .....................(1389). راه‌های نو در روانکاوی. ترجمه‌ی‌ اکبر تبریزی. تهران: بهجت.

    Horney, k(1980), the adolescent diries of Karen horney, new york, Basic Books.